در آمدی بر ادبیات مرثیه آزربایجان، پایتخت تشیع جهان اسلام

[Tutulmaz]

همواره در فروم هایی که کمتر از یکسال حضور داشته ام، به وقت فرا رسیدن ایام محرم این تاپیک را ایجاد کرده ام،چون همواره حضورم میان ایام فاطمیه و محرم الحرام بوده است، اینبار مشیت بر اینست که این تاپیک در ایام فاطمیه ایجاد شود، تعصب یک آزربایجانی تنها بر قوم و زبانش نیست، اصل تعصب یک آزربایجانی بر هر آنچه که اعتقاد دارد،می باشد.اگرچه عنوان آنرا کمی تغییر داده ایم با این حال محتوا همان است،انشاء الله هر سال در ایام فاطمیه و محرم این تاپیک همچون دل شیفتگانشان داغ خواهد شد!.اگرچه تالار مناسبت ها نیز مناسب این تاپیک بود،با این حال تصمیم با مدیران ،در صورت صلاحدید انتقال می دهند، این تاپیک تقدیم به اهل تشیع جهان اسلام، علی الخصوص آزربایجان.
​

 

[Tutulmaz]

Dünya İslam-Şiələrin
Başkəndi
Azərbaycan,
Ağı
Yazınına Bir Baxış

ادبیات مرثیه آزربایجان،سرآمد تمامی ادبیات نوحه مشرق زمین است،اگر امروزه قلب آزربایجان،-تبریز-پایتخت تشیع اسلام نامیده می شود بر حسب اتفاق نیست.چه در سرایش آن توسط شعرا و چه در نوحه خوانی توسط مدّاحان،همواره پیش تاز بوده است.سابقه سرایش نوحه به زبان ترکی(نه صرفاً ترکی آزربایجانی) به بیش از هزاره ها بر می گردد.نوحه هایی در سوگ پادشاهان ترکان درحدود 5250 سال پیش،گواهی ست بر این ادعا.ساختار زبان ترکی،تراکیب واژه های بی بدیل آن،ظرافت آن در بیان احساسات و مخصوصاً سوز شعر ترکی، دلیلی ست بر این یکه تازی.

از بزرگان مداحان نوحه به چندین مورد اشاره کنیم،چرا که در این تاپیک تنها به نوحه سرایان(شعرا)خواهیم پرداخت.باری با آوردن نام مداحان نیز یادی از آنان نمائیم.بزرگانی نظیر رحیم مؤذن زاده اردبیلی(ره)،سلیم مؤذن زاده ی اردبیلی،حاج ابراهیم رهبر،حاج مهدی خادم آزر، حاج محسن رستگاری...

​

اینکه بزرگترین نوحه سرای تاریخ ادبیات آزربایجان را معرفی کنیم کاری بسیار سخت است.چرا که در دست نبودن دیوان های متقدمان کار را بر ما دشوار می سازد.سوزانده شدن این دیوان ها توسط مغول،کسرویان وحتی خود اعراب ما را بر این وا می دارد که در مورد این موضوع احتیاط کنیم.اگرچه شاعران بزرگی نیز بوده باشند به هر حال ما در باب شعرایی صحبت خواهیم کرد که نمونه ی آثار آنها به دست ما رسیده باشد.همچنین به آثار شاعران بزرگی چون فضولی و نسیمی نیز خواهیم پرداخت،اما از آنجا که نوحه ویژگی های خاص خود را دارد،از این دسته شعرا به شاعر نوحه سرا تعبیر نخواهیم کرد.

آنچه که در چند صد سال اخیر به دست ما رسیده است.نشان می دهد که نوحه ی ترکی آزربایجان استوار بر چهار ستونی بوده است که متأخران را تحت تأثیر قرار داده است.سه ستون آن مربوط به متقدمان و ستون آخر به یکی از شاعران معاصر آزربایجان منتسب است.

سه ستون آن را ابوالحسن راجی تبریزی به همراه دخیل مراغه ای و قمری دربندی تشکیل داده اند.و ستون آخر منتسب به شاعری معاصر بنام صراف تبریزی ست.
سایر، اکثراً تحت تأثیر این چهار شاعر بزرگ بوده اند.البته این بدین معنی نیست که دیگر شعرا ،شاعران توانمندی نبوده اند.شاعرانی نظیر دلریش،ثابت و یحیوی و بسیاری شاعران گمنام که اشعار آنها زبان زد خواص و عوام است.در این تاپیک مختصراً به شرح احوال شاعران نوحه سرای آزربایجان می پردازیم و نمونه ای از آثار ایشان را نیز ارسال می کنیم.سعی بر این خواهد شد که تا آغاز ماه محرم این تاپیک تکمیل شود.

نوشته: ص. تبریزلی
​

 

[Tutulmaz]

اصولاً اکثر نوحه سرایان تنها به سمت و سوق ادبیات مرثیه کشانده شده اند.و کمتر نوحه سرایی در دو سو شعر سراییده است.مگر آنکه در یک سو اشعار متوسطی به جا گذارد.اما ابوالحسن راجی تبریزی،نه تنها در ادبیات کلاسیک آزربایجان بلکه در ادبیات مرثیه نیز جزو شاعران سرآمد بود.به عبارتی سرآمد ترین آنها در طی چند قرن اخیر در شعر مرثیه، ابوالحسن راجی تبریزی ست.در زیر بیوگرافی مختصری از وی به زبان ترکی آزربایجانی به همراه یک نوحه آورده شده است.


ƏBÜLHƏSƏN RACİ

Hacı Əbülhəsən Raci 183l-ci ildə Təbrizdə doğulmuş, təhsilini də orada
ahmşdır. Şəxsi mütaliə yolu ilə klassik Şərq ədəbiyyatını öyrənən Racinin peşəsi
tacirlik imiş. 1876-cı ildə Həcc ziyarətinə getmiş, Məkkədən gəmi ilə qayıdarkən
Qırmızı dənizdə tufana düşüb, sərnişinlərlə birlikdə həlak olmuşdur.
Raci əsərlərini Azərbaycan və fars dillərində yazmışdır. Onun divanları və
ayri-ayrı şeirləri dəfələrlə Təbrizdə və Bakıda çapdan çıxmışdır: Burada verilən
nümunələr şairin 1992-ci ildə Bakıda nəşr edilmiş "Seçilmiş əsərləri"ndən
götürülmüşdür.


Bax fələk Şamdə bir zümreyi-kafər yerinə,
Künci-viranədə həm Ali-Peyəmbər yerinə.

Qəsri-alidə Yezidün qızı yatsun rahət,
Künci-viranədə çəksün o Səkinə möhnət,
O sala məcəri-zərduz-başə ba şövkət,
Bu sala zülfini rüxsarinə məcər yerinə.

Şəhri-Yəsribdən olan vəqtə müsafir Zeynəb,
Yeddi qardaşinə eylərdi təfaxür Zeynəb,
İndi qan ağlamasun, neyləsün axir Zeynəb,
Bircə Bimari qalub yeddi bəradər yerinə.

Nə rəvadur üsəra şivənü əfğanə gələ,
Şamun övrətləri tən ilə təmaşayə gələ,
“Tuf” belə gərdişə, lənət belə dünyaya gələ
Ali-Süfyani qoyar zadəyi-Heydər yerinə.

Çün gəlürdi görələr Zeynəbi ol əhli-tərəb,
Üsəra dövrin alırdı o məhin çün kövkəb.
Zeynəb ol firqəni gördükcə deyirdi: - Yarəb,
Olmasun kimsə cəhanda məni-müztər yerinə.

Möhnəti-qürbət əsər etdi o dəm Leylayə,
Verdi viranədə əl qüssəvü qəra Leylayə,
Dedi: - Ey çərx, elədün yaxşi sitəm Leylayə,
Pasiban Şümr olub indi mənə Əkbər yerinə.

Həmnəfəs olmadi bir dəm dəmi-dəmsazə ərus,
Gəldi viranədə bülbül kimi avazə ərus.
Dedi: - Aya görülüb indiyətən tazə ərus,
Ey fələk, qarə sala başinə zivər yerinə?

Dedi: - Az qaldi-Səkinə ki, - bu canim çıxsun,
Nə qədər boynumi zənciri-düşaxə sıxsun?
Təngə gəldüm bu Yəzidün evini həq yıxsun,
Gedəcəkdür bəs haçan Ali-Peyəmbər, yerinə.

Gördü Gülsum üsəra oxşadi hər nakami,
Ney kimi dərdə gəlübdür dili-biarami,
Dedi: - Qardaş, görüsən bir bu güruhi-Şami,
İtrəti-Heydərə zülm eylədi kafər yerinə.

Bir gecə gəldi genə dərdi-Səkinə cuşə,
Ağladi, qoydi yüzin torpağa, getdi huşə,
Gördi röyadə alubdur babasi ağuşə,
Çəkər əl sili vuran Şümri-bədəxtər yerinə.

Ərz qıldi: - Baba, viranə olub gör, vətənim,
Şümrdən imdi varımdur sənə yüz şikvə mənim.
Vurub, əzbəs göyərüb, başda-ayağə bədənim,
Taziyanə yeridür, baxsan əgər hər yerinə.

Qalmeyub tabü təvana, baba, mən bidildə,
Gətdilər Şamə məni naqeyi-biməhmildə,
Yeridüb Şümr piyadə bizi hər mənzildə,
Yetirüb zülmini bu şumi-bədəxtər yerinə.

Verdi arami-təsəlli mənə hər dəm Zeynəb,
Razi olmaz yetişə könlümə bir qəm Zeynəb,
Çox çəküb zəhmətimi, ey baba, əmməm Zeynəb,
Hörmət eylüb mənə viranədə madər yerinə.

Raci, tovlanma bu bimehrü vəfa dünyayə,
Əldə bir tuşə gərək çün səfəri-üqbayə,
Nəqdi-əşk ilə bu gün cəm elə bir sərmayə,
Göz yaşı xərc olu məhşər güni gövhər yerinə​

 

[زيگفريد]

از چه الفبائی برای این خط استفاده شده ؟؟ برخی از حروف برام نامشخص هستند .

در ضمن خوب بود ترجمه این نوحه را به زبان فارسی هم میگذاشتید تا برای کاربران این سایت قابل استفاده باشه .

 

[Tutulmaz]

از چه الفبائی برای این خط استفاده شده ؟؟ برخی از حروف برام نامشخص هستند .

در ضمن خوب بود ترجمه این نوحه را به زبان فارسی هم میگذاشتید تا برای کاربران این سایت قابل استفاده باشه .

این لینک برای مشخص شدن تمامی حروف برای شما

در مورد ترجمه هم، اثر نظم ترجمه نمی شود، اثر منثور قابل ترجمه است،روح یک نظم کلاسیک جاری در زبان اصلی آن است، من هرگز اثر منظوم را ترجمه نمی کنم،اگر از دوستان مایل باشند نه در این تاپیک بلکه به طور خصوصی و یا تاپیک دیگر برای شما ارسال کنند

در مورد جمله آخرتان هم بهتر بود به گونه ی زیر می نوشتید:

تا برای همه ی کاربران این سایت قابل استفاده باشه

برای اکثریت کاربران قابل استفاده است، برای مابقی نیز متأسفانه تنها کمکی که می توانم بکنم همان لینک بالا که برایتان ارسال نمودم،


مدیر محترم نیز پس از مشاهده ی پاسخ بنده از جانب کاربر محترم زیگفرید ، لطفا هر دو پست نامربوط را پاک کنند.

 

[Tutulmaz]

میرزا محمد تقی قمری متولد شهر دربند،(قرن 19.م)او که ظاهرا در جوانی عمر را به بطالت و عیش و نوش سپری کرده است در یک واقعه در سن 30 سالگی زائر کربلا می شود.و بعد از آن روح وی منقلب شده و به سمت و سوق مرثیه در ثنای اهل بیت(ع) کشانده می شود.از وی همواره بنام یکی از 4 رکن اساسی ادبیات مرثیه یاد می کنند.کنزالمصائب اثر معروف قمری دربندی در وصف مصائب اباعبدالله الحسین(ع) و واقعه ی کربلا می باشد.متن حاضر ترجمه ی خلاصه ی متن زیر است که به همراه یک اثر از قمری ارسال می شود.

MİRZƏ MƏHƏMMƏD TAĞI QUMRİ

XIX əsr Azərbaycan poeziyasının ən istedadlı nümayəndələrindən olan
Məhəmməd Tağı İbrahim oğlu Qumri 1819-cu ildə Dərbənd şəhərində
doğulmuşdur. O, məktəb təhsili almış, ana dilindən başqa fars va ərəb dillərini
öyrənmişdir. Gənc yaşlarından ticarətlə məşğul olmuş və "mötəbər tüccarlardan
biri" (F.Köçərli) kimi tanınmışdır.
"Cavanlıq əyyamını bir müddət eyşü işrətdə keçirib, ömrünü gözəllərin xəttü
xulına və əbruyi-hilalına və naz-işvəsinə sərf edən" Qumri təxminən 30 yaşında
Kərbəla ziyarətinə gedərək, özünü "İmam Hüseynə dəxil salır və ona növhəgər
olub", yaradıclığını Kərbəla şəhidlərinin vəsfinə həsr edir. Onun "Kənzülməsaib"
əsəri, mərsiyə və növhələri XIX əsr Azərbaycan şerinin ən gözəl
nümunələrindəndir.
Lakin şairin bədii iri XX əsrdə uzun müddət geniş oxucu kutləsinə naməlum
qalmışdır. Bu kitabda verilən örnəklər şairin XIX əsrdə çap olunmuş "Divan
"ından və Firidun bəy Koçərlinin "Azərbaycan ədəbiyyatı" (II cild, 1981)
kitabından götürülmüşdür.




Salma gözdən bu zaman, ey şəhi-əbrar məni,
Qılma ənduhü qəmü dərdə giriftar məni,
Eyləyib çərxi-fələk didəsi xünbar məni,
Xəstəvü xuncigərü bikəsü biyar məni.

Nari-hicrana yanan sinəyi-suzanıma bax,
Əşki-xunin tökülən dideyi-giryanıma bax,
Möhnətü dərdü ələmdən üzülən canıma bax,
Qoyma firqətdə bu növ ilə giriftar məni.

Al sınıq könlümü, ey yari-şəhi-mülki-Hicaz,
Yandırır qəlbimi, vallahi bu suz ilə güdaz,
Nə anam var, nə bacım var eləyim onlara naz,
Oldürər axı bu möhnətü ahzar məni.

Rəməqim şiddət edəndə kim edər dərmanı,
Kim qılar nalə açıb türreyi-müşkəfşanı,
Əgər ölsəm, məni-zarə kim oxur Quranı,
Bir kəsim yoxdu, dəxi etməgilən xar məni.

Yoxdu bir kimsə ola kim, məni-biyarə pənah,
Həmdəmim guşeyi-qəmxanədə var şöleyi-ah,
Haçanacan eyləyim yollara həsrətlə nigah,
Vətənimdə elədin həsrəti-didar məni.

Bir Əli Əkbər idi dərdimə dərmanü təbib,
Qaldı canım bu vilayatdə diləfgarü qərib,
Qorxuram həsrət öləm, olmaya didarı nəsib,
Salmaya yadına axır o vəfadar məni.

Rəhm qıl halıma, ey şiələrin mövlası,
Canımı aldı qəmü dərdü ələm sevdası,
Qoy yanımda Əli Əkbər ilən Abbası,
Vergilən can ilə onlara pərəsdar məni.

Gər qəbul eyləyəsən ərzimi, ey ərşü fəraş,
Razı olma yana əhvalıma bə dağ ilə daş,
Gəl məni də aparıb qızlaruva qoy qaravaş,
Arayıb qoyma özündən belə biyar məni.

Canımı mərdüməki-dideyi-xunab edərəm,
Göz yaşımla o biyabanları sirab edərəm,
Razıyam, hər nə cəfa eyləsələr tab edərəm,
Çəksə zəncirə əgər Şümri-sitəmkar məni.

Bu fəna dəhrdə çün bikəsü biyarəm mən,
Dərdimə yoxdu dəva, aləmara xarəm mən,
Bir pərü balı sınan Qumriyi-gülzarəm mən,
Görməyin möhnətü hicranə sərdar məni​

 

[Tutulmaz]

بهتر می بود مقدمه حاضر که مقدمه ای دیگر است از مؤلفین دیگر بااین مرجع، در ادامه ی پست دوم آورده می شد، به هر صورت به خاطر مشغله زیاد چنین اشتباهاتی رخ می دهد و البته محدود بودن اختیارات از تصحیح این امر جلوگیری می کند.نوسینده متن زیر مشخص نیست اما منابع آن موثق و تمامی نوشته های آن مورد تأیید بنده می باشد.گاهاً مواردی را تصحیح و ویرایش نموده ام،و گاهاً مواردی را داخل ابرو بر آن افزوده ام.

ادبیات مرثیه آزربایجان

​

در تاریخ ادبیات جهان اسلام ادبیات مرثیه از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. گرچه برای نخستین ­بار ادبیات عاشورا در زبان و ادبیات عربی پا به عرصه وجود گذاشت ولی همگام با گسترش فرهنگ شیعه در میان سایر اقوام و ملل نیز مطرح گردید. در آزربایجان با توجه به قدمت تاریخی ادبیات مرثیه که تاریخ آن به ترکان قدیم و داستانهای "آلپ آرتونفا" (افراسیاب) می­رسد. در میان سایر ژانرهای ادبی اعم از نثر و نظم برای خود جایگاه ویژه ای باز کرد. به طوری که امروزه یکی از شاخه ­های عظیم و تنومند زبان و ادبیات آزربایجان به شمار می ­رود. اکثر شعرای مرثیه­ سرای آزربایجان علاوه بر این­ که در غزلسرائی، قصیده­ گوئی و ادبیات دیوانی مهارت کافی داشتند در ادبیات مرثیه نیز سرآمد بودند و در این زمینه شاهکارهای ادبی جاودان آفریده ­اند. به عنوان مثال ملامحمد فضولی {بایاتلئ} که خود از پایه ­هاو ستون های ادبیات ترک به شمار می­ رود و پدر غزل و قصیده ادبیات آزربایجانی است و از هر حیث در رأس قافله شعرا (چه قدما و چه متأخرین) قرار دارد، شاهکار ادبی جاودانه­ اش مقتل وزین و ارزشمند "حدیقة السعداء" می ­باشد. با این مختصر معلوم می­شود که ادبیات مرثیه آزربایجان هم از حیث عمق و هم از حیث گستره، هم از حیث بدیعیات و هم از حیث اعتقادیات موضوع قابل بررسی، تجزیه و تحلیل می­ باشد. برای تبیین موضوع به تاریخچه این ادبیات می ­پردازیم:

ادبیات مرثیه تبلور اندوه، غم و حزن توده مردم است و به همین دلیل نیز از تاریخ دیرینی برخوردار است. در مطالعه فرهنگ و فولکلور و عادات و رسوم مردم می­ بینیم که ترکان قدیم در مراسم عزاداری با خواندن "بایاتئ" "آغئ" حزن و اندوه خود را به زبان می ­آوردند و این نوعی تسلّای خاطری و تسکین قلبی آنها ­بود. بایاتی­ها با سایر مشتقاتش جزو ابتدائی­ترین و ساده ­ترین و قدیمی­ترین فرم و قالب شعری ترکان بوده است.{بر این اساس حتی بایاتئ را جزو ادبیات شفاهی و فولکلورای ترکی به حساب می آورند} سرودن بایاتئ در سوگ اشخاص فوت شده از رسم و رسوم تمام اقوام ترک زبان بوده{حتی این سنت هم اکنون نیز دنباله رو از همان سنت متقدمان است،به عنوان مثال بر سر اعلامیه های تحریم چهار برگ(یارپاق،مصرع) بایاتئ ویا رباعی می نویسند.}و اوّلین بار محمود کاشغری در اثر ارزشمند خود به نام دیوان لغات الترک نمونه ­ای از ادبیات مرثیه را در سوگ افراسیاب آورده است:

آلپ آرتونقا اؤلدی­مو
ایسیز اوجون قالدی مو
اوزلک اوجین آلدی مو
ایمدی یوره ­ک ییرتیلور

به زبان معاصر:

«آلپ آرتونقا (افراسیاب) اؤلدؤمؤ
بو پیس دؤنیا قالدئ مئ
فلک اؤجؤن (انتقامین) آلدئمئ
ایندی اوره ک یئرتئلئر» [1]

در قبایل مختلف ترکان اشعار غم­ انگیز بیشتر در اوزان هجائی{آشئق} سروده می­شده و به آنها "ساغور"، "آغی" گفته می­شد.[2]

قئزئل گؤل اولمایایدئ
سارالئب سولمایایدئ
بیرآیرئلئق، بیراؤلؤم
هیچ بیری اولما یایدئ

داغلار داغئمدئر منیم
غم اوینا غئمدئر منیم
دیندیرمه قان آغلارام
یامان چاغئمدئر منیم

آغلایان باشدان آغلار
کیپریکدن قاشدان آغلار
قارداشئ ئؤلن باجئ
دورار اوباشدان آغلار

بو داغلار اولو داغلار
چشمه­ لی، سولو داغلار
غؤربتده غریب ئؤلسه
گؤی کیشنه ر، بولود آغلار

عزیزیم آران یئره
ائل کؤچه ر آران یئره
آناما دئیین گلسین
قانیم گؤل دوران یئره

{نحوه ی ترکیب کلمات و ضعف ادبی نسبی که در بایاتئ دیده می شود نشانگر قدمت فوق العاده و شفاهی بودن آن است،این به این دلیل نیست که همه ی بایاتئ ها از نظر غنا پایین بوده ویا شعرای بزرگ بایاتئ نسروده اند.}

1- آغئلار
{آغئ در ترکی دارای دو معنی متفاوت است،البته نزدیکی مفهوم شاید نشانگر یکی بودن بن واژه است:
آغئ:سم و زهر
آغئ مرثیه،نوحه،عزاداری

ص.21.فرهنگ لغات ترکی آزربایجانی-فارسی اثر داشقئن}

​

آغئلار اگرچه از حیث قالب و وزن همانند بایاتئلار می ­باشد ولی از حیث محتوا و مضمون به خاطر وجود حس نفرت و شکایت در آنها از بایاتئلار متمایز می ­گردند:{البته نمی توان گفت حس نفرت،چرا که بیشتر حالت اندوه دارند}

کوچه­ ده غؤنچه گئدیر
ایچینده نیمچه گئدیر
عالمین گؤلؤ گئتسه
بیزیمکی غؤنچه گئدیر

با توجه به نمونه ­های ارائه شده در فوق معلوم می­ گردد که ادبیات مرثیه به شکل ابتدائی، ساده و خلقی از قدیم الایّام در بین ترکان رواج داشته و دارد و بعد از حادثه کربلا و گسترش فرهنگ تشیع در بین ترکان این میراث فرهنگی به عنوان چاشنی احساسات و عواطف و به عنوان شاخۀ بدیعی و شعری وقایع تاریخی کربلا و عاشورا درآمد. اگر به اشعاری که از زبان حال حضرت رباب، حضرت زینب، حضرت ام ­البنین توسط شعرای مرثیه و نوحه سرای آذربایجان دقت کنیم، می­بینیم که با همان سوز و گدازی که در اشعار بایاتی و اوخشاما موجود است شعر سروده ­اند. این سوز و گداز مختص فرهنگ و فولکلور آزربایجان است که وارد ادبیات مرثیه معاصر شده است و مانند آن را در سایر ادبیات شیعه مثل ادبیات مرثیه فارسی و یا عربی سراغ نداریم.
بعد از حادثه کربلا، مورخین عرب زبان و فارسی ­زبان اقدام به ضبط و ثبت این وقایع نمودند، ولی در آزربایجان این وقایع توأم با شعر و عرفان و احساسات نگاشته شد و احساسات آزربایجانی با وقایع تاریخی عجین گردید(این نه به معنی تحریف که تنها فضای ادبی بسیار غنی را به ادبیات مرثیه در آمیخت،البته تحریف وقایع بدست برخی مداحان بی سواد در تمامی زبانهای اهل تشیع کم بیش دیده می شود} و به همین خاطر نیز ما در ادبیات مرثیه آزربایجان نوشته­ ای که فقط وقایع کربلا را به طور خشک و به سبک تاریخی در خود ضبط کرده باشد، نداریم. تمام وقایع مکتوب توأم با صنایع معنوی و لفظی و آغشته با تصویرات خیالی و زبان حال می­باشد.
اگرچه ادبیات مرثیه آزربایجان در دوره شاه اسماعیل صفوی نضج گرفت ولی نقطۀ آغازین و شروع آن به دوران قبل از صفویه برمی­ گردد. فقط در دوران صفویه به علت رسمی شدن مذهب تشیع در ایران، ادبیات، فقه و فرهنگ شیعی نیز روز به روز گسترش یافت و همراه با رشد و گسترش علوم شیعی ادبیات شیعی نیز گسترش یافت، مراسم عزاداری و سوگواری حسینی به اشکال و انحاء گوناگون مثل زنجیرزنی، سینه ­زنی، نوحه ­خوانی، مقتل نویسی و شبیه­ گردانی به اجرا درآمد.

ادبیات مرثیه و شاخه ­های آن
1- مقتل نویسی
2- مرثیه سرائی
3- نوحه سرائی
4- شبیه گردانی = تعزیه خوانی
5- موسیقی مرثیه
​

1- مقتل نویسی

​

مقتل نویسی عبارت است از نگارش تاریخ کربلا، عوامل قیام حضرت اباعبدا...، کیفیت شهادت، اسارت اهل البیت علیهم السلام و خطابه ­های پیام­آوران عاشورا.
در ادبیات عرب ابو مخنف لوط بین یحیی (وفات 157 ه.ق - 744 . م) ابوالفرج اصفهانی (927 م) و ابو اسحاق اسفرایینی (1027. م) مقتل حسین را به رشته تحریر درآوردند. در بین این مقاتل مقتل ابو مخنف هم از لحاظ تاریخی و قدمت و هم از لحاظ صدق و راستی در مرتبه والائی قرار دارد. همچنین مقتل سیدبن طاووس از نقطه نظر ادبی ارزشمند است.
در ادبیات ترک قاضی کاستامانلو (1461.م) با تألیف داستان مقتل حسین (ع) یحیی بخشی (1499. م - 905. ﻫ. ق). با سرایش 967 بیت شعر اوّلین مقاتل به زبان ترکی را به رشته تحریر درآوردند. بعد از آنها لامعی (فوت 1532.م – 938ﻫ.ق) حاجی نورالدین افندی (940 ﻫ ق) مبادرت به نوشتن مقتل کردند.

در ادبیات ترکی آزربایجان ملامحمد فضولی با آفرینش اثر تاریخی "حدیقة السعداء" گام ارزشمندی در زمینۀ مقتل نویسی برداشت. ملامحمد فضولی به علّت دارا بودن فضائل علمی و ادبی و فلسفی برخلاف گذشتگان نگارش مقتل را به سبک بدیعی آغاز و با صنایع معنوی و لفظی و بدیعیات آراست.

ملامحمد فضولی مؤسس ادبیات مرثیه آزربایجان

​

ملامحمد فضولی {بایاتلئ} فرزند مفتی حلّه و از ترکان قبیله بیات می­ باشد. فضولی تخمیناً در 1484 میلادی متولد و در 1556. م برابر با 963 هجری در اثر بیماری طاعون چشم از دنیا بست. مدفن این روحانی عظیم­ القدر در حرم حضرت امام حسین (ع) می­ باشد. علامه سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه و آقا بزرگ تهرانی در اثر الذریعه الی تصانیف اهل الشیعه، مرحوم مدرس تبریزی در کتاب ریحانة الادب در رابطه با زندگینامه، تألیفات و آثار فضولی مطالب مفصّلی را بیان کرده ­اند.

از آثار، اشعار فضولی چنین برمی ­آید که حادثه کربلا در روحیه او تأثیر عمیقی گذاشته است. شاعر به کربلائی بودنش افتخار می­کند و خاک کربلا را از هرچیز گرانبهائی گرانتر می ­داند.

چون خاک کربلاست فضولی مقام من
نظمم به هر کجا که رسد حرمتش رواست
زرنیست، سیم نیست، گهرنیست و لعل نیست
خاک است، شعر بنده، ولی خاک کربلاست

ای فضولی! مسکنیم چون کربلادئر؛ شعریمین
حؤرمتی هریئرده واردئر، خلق اونون مشتاقیدیر
نه قئزبلدئر، نه گؤمؤش، نه لعل و نه میرواریدیر
ساده توپراقدئرسا، لاکین کربلا توپرائدئر

{این چهار مصرع ترکی را تا به حال در دیوان ترکی فضولی ندیده ام،خصوصا اینکه دقیقا ترجمه شعر فارسی اش است،احتمالا می دهم بعدا ترجمه کرده اند،به هر صورت بایاد مؤلف ذکر می کرد}
فضولی به هر سه زبان عربی، ترکی و فارسی شعر سروده است و به هر سه زبان دیوان دارد. آثار مختلفی در زمینۀ فلسفه، کلام و سیاست دارد که به بیش از بیست اثر می ­رسد.
به شهادت علمای ادب سبکی که امروزه در زبان و ادبیات فارسی سبک هندی نامیده می ­شود. مؤسس و پدید آورندۀ اصلی آن فضولی است که صائب تبریزی با تقلید از فضولی این سبک را گسترش داده است.
فضولی یک مجموعه و معجونی از زیبائی­های ادبیات شرق است. به عبارت روشن تر فضولی عرفان ملای روم را از روم، عرفان و اندیشه والای اجتماعی امیرعلیشیر نوائی و عبدالرحمان جامی را از ماوراءالنهر، حکمت نظامی را از قفقاز، زیبائی کلامی سعدی و حافظ را از فارسستان به عاریت گرفته است. درخت تنومندی است که به همه جای شرق ریشه دوانده است و از هر اقیانوس جرعه ­ای نوشیده است. کمال شعری فضولی نیز دقیقاً به همین خاطر است. یعنی فضولی جامع جمیع زیبائی­های ادبی، کلامی، عرفانی و فلسفی است.
آنچه که در فضولی بارز و پیداست " محبّت و دوست داشتن است. فضولی مجسمه محبت است. و از این محبت مطلق است که دوستدار اهل البیت علیهم السلام می ­باشد و در کل عمرش خادم آستانه حضرت حسین(ع) بوده است. فلسفۀ نگارش مقتل بزرگی بنام حدیقة السعداء نیز از همین محبت سرچشمه می­ گیرد.
بهجت افزای محبتدیر بلا کیم بلا آتش، محبتدیر طلا

حدیقة السعداء اوّلین مقتل منظوم کامل ترکی

​

کتاب حدیقة السعداء از نقطه نظر حجم و محتوی بزرگترین اثر فضولی است و می­ توان این کتاب را هم از نظر مضمون و هم از نظر زبان شاهکار نامید. قدرت شعری، زیبائی زبان مادری و گسترۀ عرفانی خود را در این اثر به نمایش می ­گذارد. فضولی با مبنا قرار دادن مقاتل ابو مخنف، سیدبن طاووس و روضة الشهداء حسین واعظ مقتل خود را می ­آراید.
این مقتل از دو قسمت تشکیل شده است: قسمت اوّل آن در ذکر تاریخ انبیاء و اوصیاء خدا و احوالات حضرت رسول (ص) حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و حضرت امام حسن (ع) می ­باشد. قسمت دوم در خصوص حوادث کربلاست.
ما به علّت حجم مقاله از تشریح نکات ادبی این مقتل صرف­نظر می­کنیم و در اینجا عباراتی را به عنوان نمونه از این مقتل ذکر می­کنیم.
آندان (اوندان) سونرا مسلم آذربایجانی ساقی بزم رزم اولوب نعرۀ مستانه ایله گنبد گردونه صدالر بیراقوب (بوراخئب) چوق بی­خبرلری جمع فنادن سرمست ائتدی، گاه شمشیر آتشبارله مقاتله و گاه تیر تیز رفتارله محاربه قیلورکن کثرت جراحتدن ضعیف اولوب مرکبیندن دوشدی. حضرت امام و حبیب بن مظاهر اوزرینه گلوب آنی معرکه­دن چیقاروب صف سپاهه یئتوردوکده. هنوز حیاتیندان بیر رمق وار ایدی. حضرت امام آییتدی: "ای مسلم! اهل بهشته سلاموم یئتیرکی، بن دخی (من ده) متعاقب گلمکده­یم". مسلم گؤز آچوب تبسُّم قیلوب بو مضمونلا گویا
اولوب کی:

ای خوش اوّل ساعت کی، جان صرف ره جانان اولا
گؤستروب عاشیق وفا، معشوقینه قوربان اولا

قطعاتی از حدیقة السعداء

شاهد افراط غمدور کثرت فریاد آه
سیل آب چشم مقداری دل آزار ینجا دور
ائل عزا سینه نه نسبتدور عزای اهل بیت
چون عزای هر کیمون مقتولی مقدارینجا دور

غرق گرداب فراق اولدوم ترحم قیل صبا
شرح ائدوب حالوم، بانا (منه) بالله یئتور دلدارومی
قیلدی جلّاد اجل قصد هلاکوم تانریچون
عرض قیل دلدارومه حالِ دلِ افکارومی
وارایکن جسمومده جان، مقصودوم اولدور کیم قیلام
شمع روییندن منور دیدۀ خونباریمی

صبردن، قطع کف و ساعد مني منع ائیله ­مز
نخلی قیلماز منحرف نقصان برگ و شاخسار
مرد میدان بلایم قطع اعضادن نه باک
شهپر همتده دور پرواز اوج اقتدار

بیز بلادن اینجینوب بیدادن وهم ائتمه ­ریز
نقد جانین صرف جانان ائیله­ین عاشیقلریز
عشق میدانینده بیداد و بلادن دؤنمه ­یوب
راسترو سالکلریز، ثابت قدم صادقلروز

2- مقتل ملاحسین دخیل مراغه ­ای:
​

ملاحسین دخیل از علماء و شعرای قرن 19 می­ باشد. ملاحسین دخیل این اثر گرانبها را در هفت جلد به صورت منظم و منثور تألیف کرده است. کلیات دخیل به کرّات در ایران به چاپ رسیده است. علیرغم این که این اثر ارزشمند حاوی نکات تاریخی و اشعار جانسوز و عبارات زیبا می­ باشد ولی متأسفانه بعضاً تحریفاتی هم دیده می­ شود. ما در اینجا قطعه ­هایی از این مقتل را درج می­کنیم:

جناب امام حسین علیه السلام جناب علی اصغرون قونداقین عاباسی نين آلتیندان چیخاردوب بویوردی: "ای کوفه و شام اهالیسی! اؤلدوردوز قارداشلا ریمی و اوغلانلاریمی و قارداشیمون و عمومون اوغلانلارین و جمیع اصحا بیمی. بیر بو خوردسال اوغلوم قالوب کی، سیزون پیغمبروزون نسلندندی و بودا آز قالوب کی، سوسوزوندان هلاک اولسون و گئنه بویوردمی.

کی، ای گروه دغا ناز پروریمدور بو
دوداقلاری قورویوب غنچۀ تریمدور بو
وصال بزمينه قونداقی دسته گولدور کی،
زیب بزمه ملاقات داور یمدور بو
علی اکبر و عباس مهر و ماهیم ایدی
گلور بو آز ایشیغی خوردا اختریمدور بو
تمام گؤسترور عکس صغیر آینه­ سی
جمال اکبره حاکی پیمبریمدور بو
منه کی، یوخدی برابر ولی بو همتیلن
منیم گؤزومده بوگول اؤز برابر یمدور بو



​

 

[Tutulmaz]

3- مقتل ملامحمد نخجوانی - سحاب الدموع(گؤزؤ یاشلی بولودلار)

​

بعد از فضولی و دخیل مراغه‌ای بزرگترین شخصیت ادبی ادبیات مرثیه آزربایجان ملامحمد نخجوانی می­باشد. او در 1851 م در نخجوان متولد و در 1916 م در کربلا چشم از جهان بست. تحصیلات ابتدائی را در نخجوان و تحصیلات عالیه فقه و اصول را در نجف اشرف به پایان رساند و مدتی در حوزه ­های دینی به تربیت طلاب دینی پرداخت. بعد از وفات آیت ا... فاضل شربیانی به درجه مرجع تقلیدی مسلمانان آزربایجان رسید. از ایشان تألیفات زیادی به زبانهای ترکی و فارسی به یادگار مانده است، مهمترین آثار ایشان عبارت است از:

1- مقتل "سحاب الدموع فی مصائب خامس اهل کساء" این اثر به زبان ترکی می­باشد.
2- کتاب "مروج الحور المقلب بکشکول النور" این کتاب در دو بخش و به دو زبان ترکی و فارسی نگاشته شده است.
3- "مظاهر الانوار فی عقائد الاخیار" این اثر کلامی در خصوص اعتقادیات و به دو زبان ترکی و فارسی به نگارش درآمده است. همچنین "اجتماع امر و نهی"، مقدمة الواجب. حاشیه بر رسائل و مکاسب شیخ انصاری از آثار فقهی و اصولی ایشان است.
​

موضوع بحث ما کتاب سحاب الدموع می ­باشد که به صورت منظوم و منثور نگارش یافته است. این اثر مملو از صنایع لفظی و معنوی است. تشبیهات، تصویرآفرینی­ها، غلو و مبالغه هسته اصلی جملات این اثر را تشکیل می دهد. اثر گرچه به زبان ساده ترتیب یافته است، ولی از صنایع ادبی نیز دور نمانده و کثرت استفاده صنایع ادبی آن را سلامت و روانی دور نساخته است. این مقتل دارای خصوصیات ویژه خود است. در این مقتل به اسبهای ذوالجناح، دولدول و عقاب شخصیت انسانی داده می­شود و در خیلی از جاها صاحب اسب با اسب خودش گفتگو می­ کند.
خصوصیت مهم بدیعی این مقتل تقسیم ­بندی موضوعات مقتل است: مقتل از یک مقدمه و 12 سحابیّه و یک مؤخره ترتیب یافته است. نامگذاری سحابیّه­ها با توجه به درجۀ سوز محتوا و صحنه­های سحابیّه­هاست. مانند "الصاعقة المحرقه"، "بارقه ملتهبه"، "رعد الشرار"، "شعله ملتهبه فؤادیّه"، "شعله محرقه فؤادیّه"، "شهاب الثاقب" و "الشرارة المحرقة الاکباد" از جمله این سحابیه­ها می­باشد.
در هر يك از عناوین فوق صحنه­های سوزناک و دردناک کربلا ذکر شده است. ملامحمد نخجوانی با استفاده از منابعی چون اسرارالشهاده فاضل دربندی، امالی شیخ صدوق، جوهر الاخبار ملا نجفعلی زنوزی، مفتاح الجنة، ملامحمد مقدس زنجانی، ارشاد شیخ مفید، لهوف سیدبن طاووس، دخیل حسین مراغه­ای و حدیقة السعدای ملامحمد فضولی یک اثر بدیع و زیبائی را آفریده است. این اثر آنچنان از سلاست و زیبائی کلامی برخوردار است که می­توان آن را شعر منثور خواند.
ملامحمد نخجوانی در سال 1334 ه.ق در سن 66 سالگی در کربلا وفات و جنازه ایشان به نجف اشرف منتقل و در صحن حضرت علی (ع) جنب مسجد عمران در یک حجره­ای دفن شده است.

1- شبیه­ گردانی یا تعزیه خوانی​

یکی دیگر از شاخه­ های ادبیات مرثیه آزربایجان شبیه ­سرائی است.
شبیه ­گردانی به عنوان تئاتر مذهبی برای نخستین بار در دربند داغستان به صحنه ادبیات مرثیه کشیده شد. این نوع از ادبیات مرثیه از دو قسمت تئوری و عملی تشکیل می ­شود. تئوری این ادبیات را مکالمات و اشعار حماسی و رجزهای مخالف و موافق تشکیل می ­دهد. شبیه نویس مقتل را به صحنه ­های مختلف تقسیم و برای هر صحنه­ای اشعار، رجز و مکالمات مناسب توأم با موسیقی مناسب ترتیب می­دهد. مضمون و عبارات "شبیه" علاوه بر برخورداری از تصویر و تشبیه­ های زیبا و صنایع بدیعی و ادبی دارای یک نوع موسیقی ریتمیک و ضربدار است. شبیه­نویس با تقسیم صحنه به دو گروه موافق و مخالف از زبان هر کدام خالق بزرگترین اشعار و اثر حماسی می­شود و با یک سبک و شیوۀ خاص صحنه را طوری ترتیب می­دهد که شعر و موسیقی آن خواننده و بیننده را برای صحنه بعدی آماده و حريص کند.
در قسمت عملی شبیه ­گردانی اجراکنندگان صحنه به دو گروه تقسیم و هر گروه اشعار و مکالمات مخصوص خود را با موسیقی ويژه ایفا می ­نماید. در این مرحله گروه یزیدیان بنام "مخالف" گروه حضرت ابا عبدالله بنام "موافق" نامگذاری می ­شود. در گروه مخالف، موسیقی متن خشن، ترسناک و ضد احساسات و عواطف می­ باشد، در گروه موافق موسیقی متن با احساساتی ملایم و حاوی حزن و اندوه، اضطراب و هیجان است. و بیشتر از موغامات (مقامهای موسیقی شرقی=آزربایجانی) استفاده می­ شود. در هر مرحله از صحنه، موسیقی متن عوض می­شود. غالباً صحنه با خواندن رجز از گروه مخالف آغاز می­شود، بعد از آن فردی از گروه موافق "اجازه میدان" می­خواهد و مکالماتی در بین گروه موافق ردّ و بدل می­گردد و پس از گرفتن اجازه وارد کارزار شده از گروه مخالف "مبارز" می­ طلبد. بعد از به میدان آمدن "مبارز" ما بین این دو فرد مخالف و موافق رجزهای حماسی ردّ و بدل می گردد. پس از کارزار و کشته شدن فرد مخالف لشگر به صورت دسته جمعی حمله­ ور می‌شوند و قهرمان صحنه را به شهادت می­ رسانند.
در هر يك از صحنه‌ها در مرحله اجازه گرفتن اشعار و مکالمات با یک نوع ریتم ملایم، دردناک و با سوز و گداز اجرا می­ گردد، در میدان کارزار و رجزخوانی مکالمات به صورت خشن، حماسی و با جديت ایفاء می­گردد. و بعد از شهادت از مقامهای حزن ­آور و از اوخشاماها استفاده می­گردد.
ملا محمد تقی گلزار دربندی متخلص به قمری بزرگترین شاعر حماسی آزربایجان با خلق اثر "کنزالمصائب" بزرگترین قدم را در خصوص شبیه­ گردانی و شبیه ­نویسی برداشته است. اشعار این مرد بزرگ در کمترین مدت در کل خطه آزربایجان پخش شد.
قمری در 1250 هجری قمری در شهر دربند (دمیرقاپی) دیده به جهان گشود. از آنجائی که شهر دربند از قدیم الایام مرکز مرثیه ­سرائی، علم و دیانت بود مرحوم قمری تحت تأثیر مستقیم این جریان قرار گرفته و استعداد بدیعی و ذوق بی­ بدیل خود را در ادبیات مرثیه به خصوص در شبیه­ نویسی بکار گرفت.
اینک نمونه ­ای از صحنه­ های شبیه را در اینجا بیان می­ کنیم.


بازگشت حرّ دلاور:

آیاق یالئن، باش آچئق گؤزلرینده اشک بصر
امام سمتینه یؤز قویدولار به سوز جگر

ای شاه دوران التوبه توبه
اولدوم پشیمان التوبه توبه
وار اشک و آهیم، یوخدور پناهیم
چوخدور گناهیم، التوبه توبه

ای جان حیدر قیلما مکدّر
بوباش، بو خنجر التوبه توبه
ای زبدۀ ناس، تیغوندور الماس
غیرتلی عباس! التوبه توبه

گؤره نده حری امام غریب و بی­غمخوار
بویوردی اکبر و عباس و قاسمون احضار
خطاب قئلدی کی، ای بلبلان گلشن­راز
چیخون قباقه بوسرداری ائیله ­یون پئشواز

آمدن حر به حضور امام:

ای بلایه گرفتار اولان آقا سلام علیک
غریب و بی­کس و بی­ یار آقا سلام علیک

جواب امام:

ای دلاور علیک السلام خوش گلدون
کئچوب کئچنلر علیک السلام خوش گلدون

حر:
بوگول جماله نظر قیلماغا گؤزوم یوخدور
اوزوم قارا بو قاپوندا خجالتیم چوخدور
منی باغیشلاگیلن ای امام مستحسن
گلوب سنون قاپیوا عجزیله دخیلم من

امام:

باغیشلارام سنی ای تاجدار ملک عرب
ولی بوشرطیله اوّل باغیشلایا زینب

حر:
گر ائیله سن منه چشم شفقت ایله نظر
ویور قباقیمه دوشسون جوان علی­ اکبر
بو التماس سنه ائتمه گیمده وار مطلب
ائشیتمیشم کی، چوخ ایستر اونی خانم زینب
بنا به حکم امام وحید تشنه جگر
دوشوب قباقینه حرون،جوان علی ­اکبر

علی اکبر خطاب به حضرت زینب

پس ای طيبه کون و مکان سلام علیک
کنیزی حوری باغ جنان سلام علیک

حضرت زینب:

غریبه دیللره بی­نوا بیبون قربان
ریاض حسنه گول انوریم علیک سلام
نه مطلبون وار ایا نوجوان لاله عذار
گتیر بیانه گؤروم دلبریم علیک سلام

حضرت علی ­اکبر:

گلوب سنون قاپیوا التماسه بیرسردار
گناهی چوخدي، پشیماندي، چوخ خجالتی وار

حضرت زینب خطاب به حرّ:

باغیشلاییم نئجه ای حرّ نامدارسنی
کسوب قباقیمی چکدون بوکربلایه منی
باغیشلاییم نئجه اوّل یولومی سن توتدون
عیال شیرخدانی اوچؤلده قورخوتدون

حضرت علی اکبر خطاب به حضرت زینب:

بو حرّ اؤز وطنینه قبیله سرور یدور
بیزه قوناق گلوبدور عموم برابریدور
دوشوب قباقینا من گلدیم التماس ائدرم
اگر اونو قوواسان من ده اوز قویوب گئدرم

حضرت زینب:

مکدّر اولما گیلن ای شبیه پیغمبر
باغیشلادوم سنه حرّی جوان علی­ اکبر

...

نوحه­ سرائی

​

یکی از شاخه­ های مهم ادبیات مرثیه آزربایجان، نوحه­ سرائی می­ باشد که خود از سینه­ زنی، زنجیرزنی، عرش و نوحه تشکیل یافته است. اکثر اشعار سینه ­زنی و زنجیرزنی در قالب چهار پاره و مخمس سروده می­شود و دارای بحر، متن و خاتمه می­ باشد.
بحر اوّلین بند یک منظومه است که سینه زنها و زنجیرزنها آن را در پایان هر یک از بندهای منظومه تکرار می­ کنند و به لحاظ تک ­ضرب و یا سه ضرب بودن از یکدیگر متمایز هستند. در خاتمه شاعر با آوردن تخلص خود آخرین بند منظومه را می­ سراید و منظومه ­اش پایان می ­پذیرد. در بین شعرای آزربایجان شاید شاعری نباشد که در خصوص زنجیرزنی­های سوزناک خود در این زمینه به پیش تاخته­ اند و بعنوان شاعر نوحه معروف و مشهور شده اند. ما بطور خلاصه بزرگترین شعرای نوحه آذربایجان را در این مختصر در دو بخش شعرای کلاسیک و شعرای معاصر بررسی می­کنیم.

الف: شعرای کلاسیک
1-حاج رضا صراف تبریزی​

2- ابوالحسن راجی: میرزا ابوالحسن راجی در 1247 هجری در تبریز دیده به جهان گشود و در 1292 هجری هنگام بازگشت از مکه در دریای قلزم غرق شده است. راجی با نوحه ­های ساده و روانش مشهور است. کلیات دیوان راجی به دفعات در ایران و قفقاز به چاپ رسیده است: نمونه ­ای از نوحه ­های ایشان:


ای جماعت وورمایین چوخ نیزه و خنجر منه
بسدی بوسینمده کی داغ علی­ اکبر منه


بیر طرفدن لشگر اندوه ائدر هردم هجوم
بیر طرفدن فوج اشک دیدۀ سپاه غم هجوم
بیرطرفدن فوج اشک دیدۀ پرغ هجوم
بیرطرفدن اولمایین سیزده هجوم آورمنه


عشقلن تخمیر اولوب دور اصل بنیادیم منیم
عشقدور بوآب و خاک و آتش و بادیم منیم
مکتب غمده شهادت درسین استادیم منیم
حرف و حرف و نقطه – نقطه ائیله یوب ازبرمنه


بزم غمده آغلاسون دایم پیمبر امتی
شیعه خاصون نه قدری وار الینده فرصتی
الامان محشرگونی "راجی" متاع جنتی
بیر در شهوار اولور بواشک و چشم تر منه

3- سید عظیم شیروانی: سید عظیم شیروانی از علمای بزرگ و متفکرین آزربایجان در یک خانواده روحانی در شیروان چشم به جهان گشود. بعد از کسب علوم مقدماتی و یادگیری زبان فارسی، عربی و روسی به عراق عزیمت و در نجف و کربلا مبادرت به یادگیری فقه و اصول پرداخت. سید عظیم علاوه بر اینکه عالم و روحانی برجسته بوده بزرگترین شاعر عصر خویش نیز هست. او در راه زدودن خرافات سعی بسیار کرد. به طوری که در این راه بارها خانه ­اش به یغما رفت و در نهایت در نوزدهم ماه مبارک رمضان در مسجد و به هنگام نماز صبح به ضرب چاقو شهید گردید. این شاعر بزرگ علاوه بر اینکه در غزل و طنز استاد مسلم است در ادبیات نوحه نیز جزو پیشگامان است:


شادم کی ایلاهی تؤکوله قانی حسینون
تا راضی اولا عشقده جانانی حسینون
ای خضر یانیب محنتیمه چشمینی ترقیل
بوکرب و بلا دشتینه بیر لحظه گذرقیل
ای نوح! بو احواله ائدیب نوحه نظر قیل
گؤر موجه گلیب قانیله طوفانی حسینون

4-میرزا علی ­اکبر صابر

​

صابر به عنوان روشنگر منطقه قفقاز و ایران مشهور است و یک عمر در راه جهل ­زدائی و خرافه­ زدائی سعی و تلاش نمود و با اشعار ساتیریک خود مصر، هندوستان ایران و ترکیه را تحت تأثیر افکار خویش قرار داد. متأسفانه جامعه ما از افکار و اندیشه او بیگانه است و حتی با تحریف شخصیت ایشان از طرف بعضی ناآگاهان و مفرضان چهره حقیقی این شاعر مسلمان و شیعی را در هاله­ ای از ابهام قرار دادند. میرزا علی اکبر طاهر زاده متخلص به صابر ،در عین حال که یک شاعر ساتیریک می­باشد ولی در حوزه نوحه و غزل نیز ید طولانی دارد.

باخدی چون اکبری­نین نیزده لیلا اوزونه
گؤردو زولفو تؤکولوب چون شب یلدا اوزونه


گلدی شوره دئدی: ای شمع شبستانیم اوغول
یئتمه ­دی کامه، مراده مه تابانیم اوغول
حشره تک دلده قالیب چیخمادی بوجانیم اوغول
گلمه ­یئیدی آنان ای کاش بو دونیا اوزونه


ای صبا! بیرجه اس اول زلف پریشانی داغیت
خانمان دل ویرانۀ لیلانی داغیت
دل ویرانۀ لیلا کیمی دونیانی داغیت
قویما دوشسون داخی اول زلف سمن­سا اوزونه


مظهر حسن پیمبر رخ آلیندی سنون
آیۀ "شمس و ضحاء" مهر جمالیندی سنون
سورۀ "نون و قلم" هاشمی خالیندی سنون
کاکلین پرده چکیب "لیلة الاسراء" اوزونه


"صابرا" هرایل عزا ساخلا علی­اکبره سن
کربلا ده گئدیب آغلا او شه داوره سن
گل قیامتده بوجمعیله صف محشره سن
قالما حسرت ايکی دونیاده بومولا اوزونه



​

علاوه بر شعرای فوق شعرای دیگری چون میرزا حسیب قدسي، قاسم بیگ­ ذاکر، خورشید بانو ناتوان، فاطمه خانم کردشتی از شعرای کلاسیک ادبیات آزربایجان نیز به عنوان شاعر ادبیات نوحه معروف و مشهور هستند.


​

 

[Tutulmaz]

ب: شعرای معاصر
1-عباسقلی یحیوی اردبیلی:​

عباسقلی یحیوی با سبک خاص خود نقطه عطفی در ادبيات نوحه ایجاد كرد. ادبیات نوحه در این دوره هم از حیث قالب شعری و اوزان و هم از حیث تصویرسازی و استفاده از صنایع ادبی و بدیعی از دوره ماقبل خود که بیشتر سادگی و بي‌آلايش اساس نوحه کلاسیک را تشکیل می­داد متمایز است. بنیانگذار این دوره عباسقلی یحیوی است. زبان یحیوی مرکب و مخلوط است ولی صحنه­ هایی که می ­آفریند بی­ نظير است. هر بند شعر یحیوی یک تابلوی نقاشی از صحنه ­های دردناک عاشورا است. غزلیات، رباعیات، مخمسها، دوبیتی­ها، رجزها، عرشهای یحیوی از هر حیث از شعرای ماقبل خود فرق می­ کند.{می توان به جرأت گفت یحیوی اردبیلی،در عصر حاضر خود یک انقلاب جدید در نحوه ی سرایش نوحه آفرید اگر چه شاید هیچ متأخری قادر به ادامه ی سبک وی نباشد!}


به چند بند از شعر عصر عاشورای ایشان اشاره می­کنیم:

ایشیق چکیلدی کاملاً، دؤنوب هوا أنیب شفق
هوادن ابر ظلمتی آییردی خارق الفلق
ستارگان تابناک بؤلوندولر ورق – ورق
کی، لکّه – لکّه نور دور، گلیر یئره طبق – طبق
اونور آسمانییه اؤزو وئریر جلا حسین(ع)

اونورلر أنیریئره بو نور عرشه قووزانیر
اوپارچا – پارچا نورلر بونورون اوسته توولانیر
فضای تیره رنگده چراغ آسمان یانیر
بونورکی، چیخیر گؤیه هامی جهان ایشیقلانیر
جمال حقی گؤستریر طلیعه ضحاء حسین(ع)

2-مرحوم رحیم منزوی

​

نام منزوی بر همگان آشناست، اشعار سوزناک، نوحه ­های دلنشین و توأم با حزن و اندوه این شاعر سینه به سینه در بين مردم انتقال مي‌يابد. در آزربایجان نوحه ­خوان و مرثيه‌سرايي نیست که براي در دست گرفتن نبض مجلس از اشعار سوزناک منزوی استفاده نكند. منزوی شاعر زخمها و اندوه و غم است. تأثیر شعر او هم وسيع و هم عميق است. قصاید طولانی منزوی نه اینکه شنونده را خسته نمی ­کند، حتی هر بیت آن ذهن خواننده و شنونده را به بیت بعدی جذب می­کند. هر بیتش بجای خود شاه بیت است.
غیر از این دو شاعر بزرگ که نقطۀ آغاز شعر معاصر نوحه به شمار می ­روند و شعرای بعد از آنها همگی تحت تأثیر شعر و نوحه آنها هستند، شعرای دیگری نیز وجود دارند که به نوبۀ خود در گسترش و تعالي ادبيات نوحه آزربایجان نقش بسزائی داشته ­اند.
از آن جمله سعدی زمان، انور اردبیلی، بیضاء اردبیلی، مضطر، منعم، و معنوی و شاهي اردبیلی می­باشد که ما به خاطر عدم گنجایش این مقاله از ذکر مفصل زندگینامه و نمونه اشعار آنها صرف­نظر می­کنیم.

منابع و مآخذ:
1- حدیقة السعدای ملامحمد فضولی تصحیح حسن مجید زاده ساوالان و رسول اسماعیل­زاده چاپ مجمع جهانی اهل البیت- قم
2- کلیات دخیل ملاحسین دخیل مراغه­ای – انتشارات پیری
3- کلیات کنزالمصائب قمری، ملامحمد تقی گلزار، کتابخانۀ شخصی، نسخه چاپ سنگی
4- سحاب الدموع، ملامحمد نخجوانی، کتابخانه شخصی، نسخه چاپ سنگی
5- کشکول، ملامحمد نخجوانی، کتابخانه شخصی، نسخه چاپ سنگی
6- نگاهی به تاریخ و فرهنگ ترکان، دکتر جواد هیئت، ضمیمه مجله وارلیق
7- مجلۀ یول، شماره­های مختلف (آذربایجان مرثیه ادبياتينا بیرباخیش، م.ر.دوزاللی (ميرزا رسول اسماعيل‌زاده)
8- آذربایجان ادبیات تاریخینه بیرباخیش، دکتر جواد هیئت
9- دیوان میرزا علی اکبر صابر، چاپ باکو
10- دیوان سید عظیم شیروانی، چاپ کتابخانه فردوسی
11- کلیات دیوان میرزا ابوالحسن راجي، چاپ سنگي، انتشارات فردوسي- تبريز
12- کلیات دیوان حاج رضا صراف، چاپ سنگي، انتشارات فردوسي- تبريز
13- دیوانهای عباسقلی یحیوی
14- مجموعه اشعار مرحوم منزوی
15- مجموعه اشعار مرحوم انور اردبیلی
16- مسند امام حسین (ع) تألیف استاد عطاردی​

[1] - بایاتیلار: بایاتیلار از ساده­ترین و ابتدائی­ترین نمونۀ شعری زبان ترکی می­باشد. در این نوع از قالب شعری که به صورت دوبیتی و چهارپاره تنظیم و ترتیب می­گردد. احساسات و عواطف ساده و بی­آلایش انسانی منعکس می­شود. "بایاتیلار" در حقیقت ترنم غم، اندوه، عشق، علاقه، حسرت، خاطره و محبت می­باشد.

[2] - اوخشامالار: در مراسم سوگواری و عزاداری اشعایر در قالب دوبیتی ولی با مضمونی خیلی اندوهناک خوانده می­شود که در آن خاطرات عزیز از دست رفته و حسرت جدائی از آن بیان و با آهنگ و موسیقی خاصی ایفاء می­گردد که به مجلس عزاداری هیجان خاص می­ بخشد.

در پایان از زحمات عالی قدر نویسنده این مقاله قدردانی می کنم،متأسفانه نام نویسنده برای من نامشخص است و تنها مرجع،همان وبلاگ قاراداغ می باشد، که محتملاً ایشان نیزاز مرجع دیگر کپی کرده اند.



​

 

[Tutulmaz]

سومین رکن از ارکان ادبیات مرثیه آزربایجان،کسی نیست جز ملا حسین دخیل مراغه ای،متولد شهر مراغه(قرن 19.م) اما از احوالات زندگانی او چیزی معلوم نیست.تمام آثار او در باب مصائب امام حسین(ع) و واقعه ی کربلا می باشد.(ف.م .کؤچرلی)
مسلماً اشعار او زبان زد خواص می باشد،اشعار دخیل،مرجعی ست برای مداحان بزرگ و معتبر آزربایجان.

MOLLA HÜSEYN DƏXİL

Molla Hüseyn Dəxil XIX əsrin ortalarında yaşayib yaradan ustad
sənətkarlardandır. Marağa şəhərində dünyaya göz açmış Dəxilin tərcümeyihalı
haqqında ətraflı məlumat yoxdur.
"Yazdığı asarın cümləsi İmam Hüseynin müsibətinə məxsus, Kərbəla
faciəsinə dair əhvalatdır" (F.Köçərli), Din xadimlərinin və "mərsiyəxanların
əlində ən mötəbər kitab " olan "Divan "ı Təbrizdə dəfələrlə nəşr olunmuş və
geniş yayılmışdır, Burada verilən nümunələr "Dahilərin gözyaşı" və "Necə qan
ağlamasın daş bu gün " kitablarından götürülmüşdür.

Ey şəmi-bəzmi-matəmə pərvanə, ya Hüseyn!
Ey od salan müsibəti hər canə, ya Hüseyn!

Abbas xatirinə o qanlı cəmaluvi,
Ver bir nişan bu qəlbi-pərişanə, ya Hüseyn!

Ta bir yerə yığım bu pərişan xəyalımı,
Bais olum bir də çün əfğanə, ya Hüseyn!

Bişək salır təvəccöhə insani-kamilin,
Cismi-cəmadi surəti-insanə, ya Hüseyn.

İnsafdır üzümə gözüm yaşı axmaya,
Amma sənin qanın axa hər yana, ya Hüseyn?!

Hansı imam şiəsin istər sənin kimi,
Razı olub bu zülmi-nümayənə, ya Hüseyn?

Əkbər kimi cəvan oğula geydirər kəfən,
Zülfünə öz əliylə vurar şanə, ya Hüseyn.

Min üzr ilə anası əlindən alır onu,
Yollar başı kəsilməyə meydanə, ya Hüseyn.

Hansı imam xeymələrin odlayıbdılar,
Övladını töküblə biyabanə, ya Hüseyn.

Övrət, uşaq, gəlin, qız əyalı ayağ yalın,
Qaçdılar qorxudan hərə bir yanə, ya Hüseyn.

Bir iltifat qıl bu zəlilə, Dəxilinəm,
Misgin gəlib bu xaki-giranmanə, ya Hüseyn?
o
​

 

[Tutulmaz]

چهارمین ستون ادبیات نوحه آزربایجان،حاج رضا صراف تبریزی(تولد 1853.م).پدر وی در بازار سید محمد مغازه ی صرافی داشت.تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز کسب نمود به علت وفات زود هنگام پدر تاجرش به ناچار شغل پدر را ادامه داد.تخلص صراف از صنعت و حرفه ای که از پدر به ارث برده بود نامگذاری شد.حال آنکه آنچه که از صراف نام برده شد معنی صراف سخن بود نه صراف در و گوهر.صراف در سال 1907 دار فانی را وداع گفت.سبک صراف در ادبیات نوحه او را متمایز از متقدمان و هم عصران خود قرار داد.هم اکنون نیز در عصر معاصر، نوحه سرایی در حد و اندازه های صراف ظهور نکرده است.


HACI RZA SƏRRAF

Hacı Rza Sərraf 1853-cü ildə Təbrizdə tacir ailəsində doğulmuşdur. Atası
Seyid Məhəmmədin Təbriz bazarında sərraf dükanı varmış. Hacı Rza ilk təhsilini
Təbrizdə mədrəsədə almış, o dövrün biliklərinə yiyələnmişdir. Lakin atası vəfat
etdiyi üçün o, təhsildən ayrılaraq dükanda atasının işini davam etdirməli
olmuşdur, “Sarraf” təxəllüşü peşəsi ilə bağlıdır. 1907-ci ildə Təbrizdə ürək
xəstəliyindən vəfat etmişdir.
Sərraf bədii yaradıcılığa gənclik illərində başlamış, əsərləri şöhrət tapdığı
üçün dəfələrlə Təbrizdə və Bakıda nəşr olunmuşdur. Burada verilən örnəklər
"Canubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (I cild, 1981) və "Dahilərin göz
yaşı. Mərsiyələr" (1990) kitablarından götürülmüşdür.


Qurbanın olum, getmə, Əli, bircə dayan, dur,
Göz yaşıma bax, gör necə ardınca rəvandır.

Qardaş, nə anam var, nə bacım, xarü zəliləm,
Bu nərgisi-məstin kinü bimarü əliləm,
Gəl salma nəzərdən məni, rəhm eylə, dəxiləm,
Axır sənə bu dərdi-dilim şərhü bəyandır.

Sənsən, Əli qardaş, güli-gülzari-Mədinə,
Getsəm, pozular rövnəqi-bazari-Mədinə,
Bu halına ağlar hamı divari-Mədinə,
Qan ağlamayım mən necə, bağrım dolu qandır.

Səndən sora bir kəs mən ilə həmnəfəs olmaz,
Qeyr əz qəmü ənduhü bəla dadrəs olmaz,
Bu dərd, müsibət mənə dünyada bəs olmaz,
Düşdükcə anam yadə, işim ahü fəğandır.

Çün eyləmişəm dərdü bəla ilə əlaqə,
Bu bəstəri-qəmdən dəxi mən durmam əyağə,
Hərgiz demərəm gər məni yandırma fərağə,
Bax gör dözə billəm, Əli, ondan sora yandır.

Bundan sora, qardaş, məni saldıqca xəyalə,
Ollam səri-zülfün kimi piçidə məlalə,
Müşkül görürəm bir də yetəm bəzmi-vüsalə,
Cismim əriyir, yerdə qalan bir quru candır,

Getsən cigərim lalə sifət qan olu sənsiz,
Məmurəyi-eyşim,Əli, viran olu sənsiz,
Bu şəhri-Mədinə mənə zindan olu sənsiz,
Gəl getmə gözüm nuru, ayaq saxla amandır.

Saldıqca sənin xali-xətin yadə vətəndə,
Bundan sora gəlləm, Əli, fəryadə vətəndə,
Heç kimsə qərib olmaya dünyadə vətəndə,
Qürbət qəmi, bimar qəmi eşqə yamandır.

Bu dərdılə mən olməyin axır nə rəvadır,
Çün şərbəti-vəslin dili bimarə şəfadır,
Fikri-xəmi-zülfün mənə zənciri-bəladır.
Zikri-ləbi-ləlin mənə bir ruhi-rəvandir.

Yanmış anasızlıq oduna bəs ki, bu canım,
Qalmıb qəmi-hicranə dəxi tabü təvanım,
Vardır yeri dünyanı tuta əşki-rəvanım,
Tufani-bəla çeşmeyi-çeşmimdən əyandır.

Sərrafi-günəhkarəm əya, qadiri-qəffar,
Gözdən tökərəm göz yaşı çün dirhəmi-dinar,
Bu kəsbdən öz mərhəmətinlə məni qurtar,
Sərmayəsi qəm, kəsbi ölüm, sudi ziyandır​

 

[Tutulmaz]

خورشید بانو ناتوان متولد 15 آگوست 1832 میلادی در شهر شوشا است.او دختر آخرین حاکم ایالت قاراباغ،مهدی قلی خان جوانشیر بوده است.در 13 سالگی پدرش را از دست داد.و در سنین جوانی پسر جوان خود را از دست داد.اگر چه طبع شاعری وی از دوران خردسالی وی نمایان بود اما با مرگ فرزند نورس خود، سبک و سیاق شعر ناتوان به سوی ادبیات مرثیه تغییر جهت داد.تقریباً تمامی اشعار وی در سوگ فرزند از دست داده اش است.همچنین نوحه هایی در مدح سالار شهیدان امام حسین (ع) سروده است.
ناتوان، بی شک بزرگترین شاعر زن آزربایجان در میان تمامی شعرای بنام دیگر است.

XURŞİDBANU NATƏVAN

Azərbaycan bədii mədəniyyəti tarixində lirik şair kimi məşhur olan
Xurşidbanu Natəvan 1832-ci il avqust ayının 15-də Şuşada, Qarabağın son
hakimi Mehdiqulu xan Cavanşirin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Xalq arasında
"Xan qızı" ləqəbi ilə çağırılan Xurşidbanu saray tərbiyəsi görmüş, dövrün
tanınmış alim və sənətkarlarından dərs almışdır. Lakin onun şəxsi həyatı
fərəhsiz keçmişdir.
On üç yaşında olarkən atası ölmüş, ailə başsız qalmışdır. O, dağıstanlı knyaz
Xasay xan Usmiyevlə ailə qurmuş, ancaq bu ailənin taleyi uğursuz olmuşdur.
Natəvan ikinci dəfə 1869-cu ildə rəiyyət içərisindən çıxmış Seyid Hüseyn adlı bir
şuşalıya ərə getmiş, bu hərəkəti ilə bəy və mülkədarları qəzəbləndirmişdir. Onlar
Natəvanın ailə üzvləri arasına təfriqə salaraq, oğlu Mehdiqulu xanın evdən baş
götürüb getməsinə müvəffəq olmuşlar. Şairə ömru boyu qınaq və töhmətlərdən
yaxa qurtara bilməmişdir.
1885-ci ildə oğlu Mirabbasın xəstələnib ölməsi şairənin iztirablarını daha
da artırmış, səhhəti tamam pozulmuşdur. Natəvan ömrünün axırına qədər ruhi
sarsıntılar və üzüntülər içərisində yaşamiş və 1891-ci il oktyabr ayının 1-də
Şuşada dünyasını dəyişmişdir. Onu böyük təntənə ilə Ağdama gətirib, "İmarət"
deyilən ailə qəbristanlığında dəfn etmişlər.
XX əsrdə şairənin əsərləri toplanaraq bir neçə dəfə çap olunmuşdur. Bu
kitabda verilən nümunələr onun "Əsərləri "ndən (1984) və "Yazıçı"
nəşriyyatında nəşr edilmiş "Dahilərin göz yaşı. Mərsiyələr" (1990) kitabından
götürülmüşdür.

Söylə Hüseynə, ey səba, Kərbübəlaya gəlməsün,
Gəlsə, düşər bu dəştidə dərdü bəlayə, gəlməsün.

Söyləginən gətirməsün Kufəyə nazlı Əkbəri,
Zülm ilə qanına batar türreyi-müşki-ənbəri.
Bəlkə Firəngətək apar cümleyi-ali-heydəri,
Zibhi-əzim üçün bu gün kuhi-Minayə gəlməsün.

Söylə gətirmə Qasimi, qatili eyləyir şitab,
Toyda olur yəqin onun qanına əlləri xizab.
Görmə rəva ki, Şümri-dun din evin eyləsin xərab,
Rəhm eyləsün o Zeynəbi-bəxti-qərayə, gəlməsün.

Gəlməyə yoxdu fürsətim, qan ilə namə yazmışam,
Öldürəcəkdi Müslümü Kufədə firqəyi-zülam.
Qardaşının uzun qolu görmə rəva ola qələm,
Bacıları ayaqyalın, dəşti-bəlayə gəlməsün.

Yetsə əgər xəbər sənə öldü bu Müslimi-əqil,
İbni-Ziyad nəşimi gərçi edibdü çox zəlil,
Qüslü hənut olmadı, oldu qənarədə qətil,
İstəmirəm, əyalını qoyma, əzayə gəlməsün.

Badi-xəzan əsər sənin qönçəsifət əyalına,
Rəhm eylə, yavərim Hüseyn, Qasimi-xoşməqalına.
Cam təsəddüq eylədim Əkbərimə, cəmalına,
Sağ ola ol imam Hüseyn, qəm üsərayə gəlməsün.

Söylə əmoğluma məni-bikəsi eyləsin həlal,
Ərzimi birbəbir elə, Ali-əbayə şəhri-hal.
İki açılmış gülüm Kufədə zari-dilməlal,
Qaldılar Əkbər ilə ol Qasim, hərayə gəlməsün.

Həsrətəm ol cəmalına, ah çəkim bu sinədən,
Kufədə vardu qatilin, gəlmə həzin Mədinədən,
Qoyma yetim Xədicəni ayrı ola Səkinədən,
Başına əl çək, ağlayıb şuri-nəvayə gəlməsün.

Söylə onun anasına başını qarə bağlasın,
İki baladən ayrılıb, kövni-məkanı dağlasın,
Tutsa əza, Xədicədən söylə ki, gizli ağlasın,
Bəlkə yetimliyin tozu mahi-liqayə gəlməsün.

Fatimənin kənizi, bu qissəni eylə kim, tamam,
Bir-birə dəydi mərdü zən, şurə gəlibdü xasüam.
Növhə edər bu Natəvan, ruzü şəb ağlayar müdam,
Tapmasa bir dəri-nicat, dari-bəqayə gəlməsün​

 

[Tutulmaz]

موسیقی دان،نقاش،رسام،تاریخ دان،خطاط،ادب دان و شاعر بزرگ آزربایجان،میر محسن نواب قاراباغی در سال 1833 میلادی در شهر شوشا بدنیا آمد.وی تمامی عمر خود ا در شوشا گذرانید و در همان شهر زبان های عربی و فارسی را نیز آموخت. نواب بر آنچه از استعداد فطری اش به ارث برده بود علاوه بر علوم فوق الذکر بر ریاضیات،شیمی،نجوم و جغرافیا نیز احاطه داشت.نواب پس از 86 سال زندگی در سال 1919 در شوشا وفات یافت.او پایه گذار اسلوب و شیوه ی نو در شعر لیریک آزربایجان بود و شاگردان زیادی نیز در این امر تربیت نمود.آثار او در سال 1999 در باکو به چاپ رسید و نوحه زیر نیز از همین کتاب برگفته شده است.

MİR MÖHSÜN NƏVVAB

Azərbaycan mədəniyyəti tarixində görkəmli musiqişünas, rəssam, xəttat,
nəqqaş, tarixçi, ədəbiyyatşünas və şair kimi tanınan Mir Möhsün Nəvvab
Qarabaği 1833-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olmuş, bütün ömrünü orada
yaşamışdır. Mədrəsə təhsili almış, ərəb, fars dillərini öyrənmiş, fitri istedadı
sahəsində riyaziyyat, kimya, nücum, coğrafiya, tarix, musiqi və s. elmlərə
yiyələnmişdir. O, Şuşada yeni üsulla məktəb açmış, şagirdlər üçün dərslik
yazmışdır. 86 il ömür sürən Nəvvab 1919-cu ildə Şuşada vəfat etmişdir.
Nəvvabın zəngin irsinin bir qismi onun şeirləridir. XlXəsrin 70-ci illərində
Şuşada "Məclisi-fəramuşan" ("Unudulmuşlar məclisi") ədəbi məclisini təşkil
edən Məvvab özü də klassik üslubda lirik şeirlər yazmış, divan yaratmışdır. Bu
divan 1999-cu ildə Bakıda, "Şuşa" nəşriyyatında çap olunmuşdur. Buradakı
şeirlər həmin nəşrdən götürülmüşdür.



Eylə müştaqi-cəmaləm, bilmənəm dünya nədir?
Talibi-bəzmi-vüsaləm, bilmənəm dünya nədir?

Ey camaət təşnəsüz, çün mütəhhər qanıma,
Razıyam yüz min bəlalar, gər yetişsə canıma,
Ruhumu lahutdə bəzl etmişəm cananıma,
Aləmi-ünsürdə bu sevda nədir, səfra nədir?

Mən vətəndən ol zaman kim zari-giryan köçmüşəm,
Şövq ilə canan yolunda başü candan keçmişəm,
Aləmi-mənada mən cami-şəhadət içmişəm,
Aləmi-zahirdə bu mina nədir, səhba nədir?

Giryanam eşq atəşinə, şaiqəra Musa kimi,
Payi-darə çəksəniz, min kəz əgər İsa kimi,
Başımı qət eyləsəz hər dəm əgər Yəhya kimi,
Nuş candır, bilmənəm xəncər nədir, əda nədir?

Eylərəm təkrar "Ərni" çünki adətdir mənə,
Gər eşitsəm "Ləntərani" çox qənimətdir mənə,
Dustdən yüz min bəlalər eyni-ləzzətdir mənə,
Bu şəhadət vadisidir, "Lən" nədir, "Ləmma" nədir?

Mən gərəkdir kim, bu gün vasil olam cananimə,
Min sinanü tiğü xəncər gər yetişsə canimə,
Bu mühasinim gərəkdir kim, bata al qanimə,
Azimi-dərgəhi-yarəm, bilmənəm dünya nədir?

Bu şəhadətdə gərək babamə təqlid eyləyəm,
Dəstəmazimi bu gün qan ilə təcdid eyləyəm,
Səcdədə məbudimi təhmidü təmcid eyləyəm,
Sacidə məscid nədir, məbəd nədir, səhra nədir.

Min qəmü möhnət ara saldız bu şahi-bikəsi,
Şeşdəri-heyrətara saldız bu şahi-bikəsi,
Qərqi-dəryayi-fəna etdiz bu şahi-bikəsi,
Dəxi bir biyar üçün bu şurü bu qövğa nədir?

Yarü ənsarım gedib biyarü yavər qalmışam,
Bu bəla dəştində mən zarü mükəddər qalmışam,
Nimi-besməl quş kimi bibalü bipər qalmışam,
Gülşənim tarac olub, bülbül nədir, şeyda nədir?

Ərğəvan kimi boyanmış Qasimi-gülpeykərim,
Sərviqəd qardaşlarım, gülüzlü nazlı Əkbərim,
Qönçəvəş pürxun düşüb xakə Əliyyi-Əsğərim,
Bilmənəm sünbül nədir, susən nədir, rəna nədir.

Ya Hüseyn, ey xaki-payın aləmin başına tac,
Ey şəhadətləri verən İslam dininə rəvac,
Etgilən Nəvvabi-zarın dərdü zarinə əlac,
Cəzb qıl ta bilməsin dünya nədir, üqba nədir​

​

 

[Tutulmaz]

یکی دیگر از شعرای قدرتمند قرن 19،سید عظیم شیروانی ست.سید عظیم متولد سال 1835 میلادی در شاماخی ست. او که از خانواده ی یک روحانی بود،تحصیلات ابتدایی خود را نزد پدر بزرگ خود آموخت.سپس برای کسب تحصیلات عالی عازم بغداد،شام و سپس قاهره شد.وی در سال 1888 در شاماخی از دنیا رفت و در قبرستان شاخندان دفن گردید. سید عظیم را می توان یکی از آخرین شعرای لیریک سرای آزربایجان نامید،او در میان دیگر شعرای لیریک سرای آزربایجان،بزرگی کرده است. شاعری که هم رده با شعرایی نظیر حکیم هیدجی،شکوهی و... است.اگرچه در فن شعر آشئق و ساتئرئک شعرای قدرتمندی در عصر معاصر ظهور کرده اند،با این حال در فن عروض پس از سید عظیم، هنوز شاعری در حد و اندازه های شعرای متوسط آزربایجان نیز، ظهور نکرده است.سید عظیم شاگردان بزرگی به صنعت ادبی آزربایجان معرفی کرده است.یکی از بزرگترین شاگردان سید عظیم،میرزا علی اکبر طاهر زاده متخلص به صابر است که خود مبتکر طرز و اسلوب نویی در شعر لیریک است.در واقع از صابر به بزرگترین شاعر اجتماعی می توان نام برد که اشعار او به شیوه ی طنزی تلخ تأثیر بسزایی در مخاطبان خود گذارده است،که این نشان از بزرگی استاد دارد.در میان برخی شاگردان سید عظیم ،شاگردان ناخلفی نیز ظهور کرده اند که این مسأله بیشتر در قطعه های سید عظیم نمود دارد.سید عظیم نیز به مانند دیگر شعرای بزرگ آزربایجان، در چندین سبک متفاوت آثاری خلق کرده است.برخی از آثار او در سبک و سیاق آثار همشهری خود،شاعر فیلسوف بزرگ آزربایجان،عمادالدین نسیمی شاماخی ست.برخی آثار او در مایه های طنز-تراژدی است اگرچه نسبت به آثار صابر،رقیق تر و نا محسوس تر است.اشعار عرفانی، اجتماعی،فلسفی و اشعار کلاسیک، بخشی دیگر از آثار سید عظیم را تشکیل می دهد.با اینکه وی یک شاعر نوحه سرا نیست اما آثار غنی در این باب به جای گذارده است.

این متن،حاصل ترجمه ی خلاصه ی متن اصلی از بیوگرافی شاعر به علاوه تحقیقات افزون نویسنده ی این تاپیک در باب سید عظیم می باشد،که به همراه یک نوحه تقدیم ادب دوستان این سرزمین می شود.

SEYİD ƏZİM ŞİRVANİ

XIX əsr Azərbaycan poeziyasının ən qüdrətli nümayəndəsi Seyid Əzim
Şirvanidir. O, 1835-ci ildə Şamaxıda ruhani ailəsində doğulmuşdur. Yeddi
yaşında atasını itirdiyindən anasının və babasının himayəsində qalmışdır. İlk
savad təlimini babasından almış, sonra Yaxın Şərqin Bağdad, Şam, Qahirə kimi
mədəni mərkəzlərinə gedərək təhsilini təkmilləşdirmişdir. Şamaxıya qayıtdıqdan
sonra yeni üsulla məktəb açmış, müəllimlik etmişdir. Şair 1888-ci ildə ölmüş və
Şamaxıda Şaxəndan qəbristanlığında dəfn olunmuşdur.
Bədii yaradıcılığa XIX əsrin 50-ci illərində başlayan Seyid Əzimin zəngin
ədəbi irsi qalmışdır. Bu irsin böyük bir qismini lirik şeirlər təşkil edir. Poetik
gözəlliyi ilə ürəkləri fəth edən həmin əsərlər dəfələrlə Tlbrizdə və Bakıda nəşr
olunmuş, bəziləri rus dilinə tərcümə edilərək xarici ölkələrdə yayılmışdır. Bu
kitabdakı şeirlər şairin üç cildlik "Əsərləri"nin birinci cildindən (1967) və
"Dahilərin göz yaşı" (1990) kitabından gotürülmüşdür.

Bir çarə qıl, ey əmmə, mən ölsəm kəfən olmaz,
Tabutü hənutum götürüb dəfn edən olmaz.

Qəssalimə mən ölsəm əgər kim xəbər eylər?
Quran kim oxur, qəbrimin üstə güzər eylər?
Axır ki, yetiməm, mənə bu, çox əsər eylər,
Qardaşım ölüb, başımın üstün kəsən olmaz.

Bu Şamda heç mən kimi bir ac yatan var?
Xak üstə qaranlıqda quru yerdə qalan var?
Sən Şümrə de açsın qolumu, məndə nə can var?
Hər növ əsir olsa, qolunda rəsən olmaz.

Bundan sonra hər qədr ki, dünyadəyəm, əmmə,
Hicrin oduna yanmağa amadəyəm, əmmə,
Hərçənd yetiməm, yenə şahzadəyəm, əmmə,
Şahzadə balasına xərabə vətən olmaz.

Bu Şümr qoyanda məni qardaşıma həsrət,
Röyada dəxi olmamışam ləhzeyi rahət.
Kül başıma olsun, mənə dünyadə nə ləzzət,
Qardaş deyən vəqtdə bir can deyən olmaz.

Zülm ilə edən vaxtda bizi məclisə azim,
Bağlandı qolum, olmadı bir Əkbərə nazim.
Zəncir məni-bikəsə, qardaş nə lazım?
Hicrində mənimtək belə zillətçəkən olmaz.

Gördü bu gözüm Əkbəri bihayilü pərdə,
Kəsdilə başın, saldıla cismin quru yerdə.
Cəllad soyan vaxtda deyirdi ki, bəşərdə
Mən görməmişəm, bir belə siminbədən olmaz.

Gördüm ki, nə növiləYezidi-səği-məlun,
Etdi babamın ləli-ləbin çub ilə pürxun.
Döndərdi, mənim göz yaşımı eylədi Ceyhun,
Urduqca deyirdi belə şəkkərşikən olmaz.

Çün gördü mühasini olub qanına qəltan,
Öz cahi-cəlalını qılıb xalqa nümayan,
Tən ilə deyirdi ki, oyan, şahi-şəhidan,
Bu rəngdə billah, əqiqi-Yəmən olmaz.

Hərçənd daşıb, Seyyidi-biçarə, günahın,
Təsir eləyib cümlə hamı xəlq üçün ahın,
Xof eyləmə, məhşər günü axırda pənahın
Bir kimsənə qeyr əz şəhi-gülgünkəfən olmaz​

 

[JavadMessi]

سلام خدمت استارتر محترم
خدا رو شکر تو این تالار هنوز کسایی پیدا میشند که یه تاپیک مفید بزنند
اجرت با آقا ابوالفضل(ع)
یه خواهشی دارم اگه میشه ترجمه برخی از نوحه های آذری مانند نوحه های سلیم موذن زاده رو در صورت امکان بذارید

 

[Tutulmaz]

سلام خدمت استارتر محترم
خدا رو شکر تو این تالار هنوز کسایی پیدا میشند که یه تاپیک مفید بزنند
اجرت با آقا ابوالفضل(ع)
یه خواهشی دارم اگه میشه ترجمه برخی از نوحه های آذری مانند نوحه های سلیم موذن زاده رو در صورت امکان بذارید

سلام،
همون طور که کاربر محترم زیگفرید هم درخواست کردند متأسفانه نمی تونم به خودم اجازه بدم که یک شعر کلاسیک رو به زبان دیگه ترجمه کنم،دلیلش برای افرادی که به شعر تنها به دیده شعر می نگرند غیر قابل درک است.
در این تاپیک که اصلا نمی شود چون از موضوع اصلی منحرف می شود،

 

[پیر بابا]

باید حساب مخاطبین مرثیه دوست را با مخاطبین سیره جو جدا کنیم. مرثیه مال زمانی است که یک فرد ائمه رو شناخته و حالا میخواد در مراسم رحلتشون براشون عزا داری کنه. این خوبه.
اما مشکل کنونی و دغدغه اکثریت مخاطبان امروز ما نشناختن سیره نبوی است که لازم است در این راه همت کنید. اگر مخاطب ما سیره نبوی رو ندونه چیه اونوقت این مفاهیم براش جا نمی افته و یا برعکس جا می افته. اگر برایتان مقدور بود سعی کنید روش زندگی و سیره ائمه رو اکران کنید تا جوانان بخوانند و بدانند. آگاهی بخشی به توده جوان با نشر مرثیه ممکن نمیشه. لازمست دوستان اگر دوست داشتند در این موارد همت بخرج بدهند و در خصوص سیره انبیاء مطلب بذارند. با تشکر

 

[JavadMessi]

سلام،
همون طور که کاربر محترم زیگفرید هم درخواست کردند متأسفانه نمی تونم به خودم اجازه بدم که یک شعر کلاسیک رو به زبان دیگه ترجمه کنم،دلیلش برای افرادی که به شعر تنها به دیده شعر می نگرند غیر قابل درک است.
در این تاپیک که اصلا نمی شود چون از موضوع اصلی منحرف می شود،

البته من ترجشمشو برای این می خوام که وقتی دارم به اون گوش می دم معنای اون رو هم بدونم.اگه ممکنه یه طوری این زحمتو بکشید
به هر حال ممنون

 

[Tutulmaz]

باید حساب مخاطبین مرثیه دوست را با مخاطبین سیره جو جدا کنیم. مرثیه مال زمانی است که یک فرد ائمه رو شناخته و حالا میخواد در مراسم رحلتشون براشون عزا داری کنه. این خوبه.
اما مشکل کنونی و دغدغه اکثریت مخاطبان امروز ما نشناختن سیره نبوی است که لازم است در این راه همت کنید. اگر مخاطب ما سیره نبوی رو ندونه چیه اونوقت این مفاهیم براش جا نمی افته و یا برعکس جا می افته. اگر برایتان مقدور بود سعی کنید روش زندگی و سیره ائمه رو اکران کنید تا جوانان بخوانند و بدانند. آگاهی بخشی به توده جوان با نشر مرثیه ممکن نمیشه. لازمست دوستان اگر دوست داشتند در این موارد همت بخرج بدهند و در خصوص سیره انبیاء مطلب بذارند. با تشکر

در این که شخص من آدم چندان درستی نیستم شکی نیست،کمی تا قسمتی ابری در ایمان همراه با وزش باد غفلت در اکثر مواقع، با این حال هیچ تاپیکی ایجاد نکرده ام مگر اینکه عشق به آن داشته باشم،
برای من گاهاً این عشق در یک بیت متبلور می شود،

صاحب وقار عباس(ع) میر تاجدار عباس(ع)
حیدرین رشید اوغلو،شیر نامدار عباس(ع)

و اگرچه در انجام فریضات واجب همواره سستی به خرج داده ام و از منکرات دوری نگزیده ام اما هیچ طوفانی نتوانسته است مانع از ابراز علاقه ام به اهل بیت(ع) شود.

تشنه سو کنارینده لب لره سلام اولسون
قانه غرق اولان باشسئز پیکره سلام اولسون

بر این حس و باور این تاپیک را ایجاد نموده ام،شاید بهتر است مانعی میان عاشق ناپاک با معشوق پاک نباشیم.
شاید ما نیز به بهانه ی دو بیت عشق آدم شدیم.
http://www.www.www.iran-eng.ir/show...ع-جهان-اسلام?p=3509152&viewfull=1#post3509152

 

[Tutulmaz]

البته من ترجشمشو برای این می خوام که وقتی دارم به اون گوش می دم معنای اون رو هم بدونم.اگه ممکنه یه طوری این زحمتو بکشید
به هر حال ممنون

چون نوحه ترکی تماماً بر قالب عروضی ست،کلمات عربی و فارسی فراوانی می توان در آن یافت،که اگر بر سبک اصلی شعر ترکی می بود(آشئق) فهم آن به مراتب برای غیر ترکان سخت تر می نمود.
نوحه های انتخابی سلیم اکثراً از مجموعه ی اشعار منزوی اردبیلی ست(با حسین منزوی زنجانی اشتباه نگیرید)، می توانید ترجمه آنها را در نت بیابید،

با این حال یک تاپیک بدین منظور ایجاد می کنم،دوستان لینک نوحه مد نظرشان را ارسال می کنند و من معادل آنرا به فارسی بر می گردانم،شاید گاهاً نیز خود یک نوحه با معادل فارسی آن ارسال نمودم.

اما یک صحبت باقی ماند!

بی خود و ظاهیر پرست،ظاهیریمه بند اولوب
حیف کی چئخماز اونون باشئ ایچیمده ن بنیم
آدئمئ قویموش چوبان،گرچی شبانام،ولی
طیفلی عیبارت امر شیر کئچیمده ن بنیم

بی خود و ظاهر پرست،بر ظاهر من قضاوت می کند
افسوس که سردر نیاورد از درونم، او
مرا چوپان( در اینجا نفهم) می خواند،اگرچه شبان(در اینجا پیشه پیامبران) هستم.
طفل عبارت،شیر خود از گذشته ام می مکد.

تاپیک هم چشم،همین امشب می زنم...

 

[Tutulmaz]

http://www.www.www.iran-eng.ir/show...انی-و-معادل-آن-به-فارسی?p=3574173#post3574173

 

[Tutulmaz]

عبدلله بی پسر علی بی،مشهور به عاصی متولد 1841 میلادی در شوشاست.نوه ی شاعر مشهور آزربایجان،قاسم بی ذاکر بوده است.تحصیلات مقدماتی خود را در شوشا گذرانیده و به زبان های ترکی آزبایجان،ترکی جئغاتای،فارسی،عربی و روسی مسلط بوده و اشعاری به این زبان ها برجای گذارده است.عاصی تنها 34 سال از زندگانی دنیا بهره برده است و در سال 1874 وفات نموده است.عضو دائم "مجلس فراموشان" از دوستان صمیمی سید عظیم بوده است.اکثر آثار او ناپدید شده و از بین رفته است.به هر حال آنچه که از نوحه های وی به یادگار مانده، از وی نوحه سرایی ممتاز ساخته است.




ABDULLA BƏY ASİ

Abdulla bəy Əlibəy oğlu Asi 1841-ci ildə Şuşada anadan olmuşdur. Qasım
bəy Zakirin nəvəsidir. Asi təhsilini Şuşada almışdır. Ərəb, fars, rus dillərini,
həmçinin Ə.Nəvaini dönə-dönə oxumaqla cığatay dilini də gözəl bilmiş, hətta bu
dildə bir neçə qəzəl də yazmışdır.
Asi cəmi 34 il ömür sürmüş, 1874-cü ildə vəfal etmişdir.
Müasirlərinin dərin hörmət və məhəbbətini qazanan Asi "Məclisifəramüşan"
ın üzvlərindən olmuş, Seyid Əzimlə dostluq etmişdir. Əsərlərinin
çoxu itib-batmış, az bir hissəsi qalmışdır. Buradakı nümunələri F.Köçərlinin
"Azərbaycan ədəbiyyatı" (II cild, 1981), "Poetik məclislər" (1987), "Dahilərin
göz yaşı, Mərsiyələr" (1990) və "Necə qan ağlamasın daş bu gün" (1993)
kitablarından götürülmüşdür.

Gözün aç, gəldi oğulsuz atan imdadə, oğul,
Dur otur, qoyma gəlim bir belə fəryadə, oğul.

Şamə döndərdilə Şam əhli işıq gündüzümü,
Qəlbimə dağ çəkib, qoydular ağlar gözümü,
Əli, səndən sora ölmüş görürəm mən özümü,
Dirilik səbdi sənsiz mənə dünyada, oğul.

Əli, peykani-bəla qəlbimi bica oymaz,
Əşgimə mane olam şöleyi-ahim qoymaz,
Sən kimi oğlu ölən gərdü qübardan doymaz.
Olmaz öz mərginə hər ləhzədə amadə, oğul.

Bir ürək ki, Əli, sən tək bir oğul dağı ola,
Çox çətindir, o ürək şad ola, bir də açıla,
Qan ola qəlbi gərək, gözləri əşk ilə dola,
Hər qədər sağdı, gələ naləvü fəryadə, oğul.

Nə sitəmkardı o kəslər ki, vurub yarə sənə,
Nə sənə həqqi gəlibdi, Əli, nə rəhmi mənə,
Döndərib cismüvi oxdan gül açan bir çəmənə,
Gətirib möhnətü qəm gülşəni icadə, oğul.

Göyün ulduzlarını yaraların san veriri,
Baş açıb hər yarə cismində, Əli, qan veriri,
Başın üstündə atan, sən tək oğul can veriri,
Bəli, bir ruh iki qəlbidədi mənadə, oğul.

Bilisən, xatiri-zarım doludu nisgil ilə,
Niyə dinmirsən, Əli, dindirirəm hər dil ilə,
Mənlə bir kəlmə danış, qoyma bu suzi-dililə,
Ola tainki təsəlli dilə, şahzadə, oğul.

Qəlbimin sirrini Allah bilər, özgə nə bilir,
Necə mən ağlamayım, sən kimi bir oğlum ölür,
Baxıri halıma Səd oğlu şəmatətlə gülür,
Vururi tənə oxun bu dili-naşadə, oğul.

Bu gözəl cismüvi gördükcə quru yerdə, Əli,
Ürəyim başı yanır, dil gəliri dərdə, Əli,
Elə dərdi ki, sağalmaz bilirəm bir də,Əli,
Bexüsusi ki, müasir ola əkbadə, oğul.

İstərəm zəxmi-dili-Leylini bəlkə bitirim,
Verməmiş can səni ol bikəsü yarə yetirim,
Bilmirəm nəşüvi nə növ ilə yerdən götürüm,
Baxıram, xərməni-səbrim gediri badə, oğul,

Bənd-bəndindən edib cismivü əşrari-zimən,
Pozulan gülşənə bənzər, Əli, bu parə bədən,
Səni nə növ ilə bilməm aparım xeyməyə mən,
Yox təvan həmlinə mən bikəsü tənhadə, oğul.

Göstərir, zəxmi-sərin ayəti-şəqqülqəməri,
Bu necə zəxmdi, ey nəxli-ümidim səməri,
Günü qara eləyib itrəti-Xeyrulbəşəri,
Qoymayıb zilvə məhi-ənvəri-bəthadə, oğul.

Əli, sidq ilə olub Asi sənə növhəsəra,
Eyləyibdir o gözəl adıvı ünvani-büka,
Bir səni hər iki dünya bilir ümmidü rica,
Həmi dünyadə əvəz ver, həmi üqbadə, oğul!

o​

 

[Tutulmaz]

Qaldım bu vərteyi-eşq içrə kəl"ədəm
Nə dildə nütq var nə ixtiyar həm
Quya xərabədə nəqqaşi-dərdü qəm
Surət gibi çəkib divarə zeynəbi

Təbrizli RZA Sərraf
​

 

[Tutulmaz]

نسیمی،عمادالدین-ولادت شاماخی،آزربایجان شمالی و یا تبریز،آزربایجان جنوبی.
شهادت: سوریه-حلب
نحوه شهادت: قطعه قطعه شدن اعضای بدن
قاتلین: اهل تسنن - اقوام مغول

بیوگرافی مختصر
از بزرگترین شعرای آزربایجان، ریاضیدان،فیلسوف،منجم،شاعر حروفی
بانی گسترش فلسفه ی وحدت وجود
شاعر چیره دست در سه زبان ترکی آزربایجانی،عربی،فارسی
مسلط به علم حروف، فلسفه،عرفان

اکثر اشعار وی طعم فسلفه ی وحدت ذات دارند با این حال اشعاری مرموز در تفسیر قرآن مجید به شیوه ی علم حروف دارد.در دیوان اشعار ترکی وی به تصحیح پروفسور صدیق نمونه ای از تفسیر نسیمی از سوره ی فاتحه آورده شده است.این تفسیر که در حدود 600 سال پیش نگاریده شده است تقریبا با تفسیر المیزان هم خوانی دارد.
همچون اکثر شعرای آزربایجان او نیز یک شیعه دو آتشه بود و همین ارادت وی به اهل بیت (ع) منجر به شهادت وی شد.
زندگانی وی مصادف به تهاجم مغول به آزربایجان و تسلط عثمانی ها به ترکیه بود.اگر چه سبک و سیاق نسیمی به گونه ای نبوده است که از وی صرفاً به نوحه سرا تعبیر کنیم.با این حال اشعار بسیاری در مدح اهل بیت(ع) سروده است.
در میان اهل فنون آزربایجان،جایگاه بس ویژه ای دارد به احترام آن از توضیحات افزون چشم پوشیدیم.شعرای بسیاری به نام نسیمی تخلص نموده اند که اکثرا به حس ارادت چنین کرده اند،برخی نیز بی هیچ تناسبی چنین تخلصی بر خود گزیده اند نمونهی آن نسیمی شیرازی که در روستاهای اطراف شیراز مدفون است.مزار نسیمی شاماخئ(تبریزی) در محل شهادت وی،حلب سوریه واقع است.

گؤزؤنؤ آچ گؤر ای طالیب!علی(ع) دیر دؤنیایا سرور
محمد(ص) عئشق دریاسی،علی دیر،قیمتی گؤوهر

محمد علمه کان اولدو،علی نؤطق و بیان اولدو
آنا سیرلر عیان اولدو،علی دیر خواجه ی قنبر

علی دیر جؤمله نین جانی،محمد دیر آنین کانی
حقیقتدیر علی شانی،علی دیر یار پیغمبر

هزاران دؤرلؤ جنبشلر،علی امری ایله ایشلر
واریر یایلار،گلیر قیشلار،علی دیر یار پیغمبر

علی اوّل،علی آخیر،علی باطین،علی ظاهیر
علی دیر نور ایلن انور،علی دیر شمس مستنور

نه بیلسین جاهیل و نادان،محمد یا علی کیمدیر!
محمد صاحب دیندیر،علی دیر جؤمله دن بهتر

علی دیر جنبش هر جان،علی دیر جان و دل مهمان
علی راحیم،علی رحمان،علی دیر جؤمله یه رهبر

علی عین عینایت دیر،علی نور هدایت دیر
علی میر بشارت دیر،علی دیر شاه هر صفدر

علی واحید،علی اوحد،علی فرض و علی سنّت
علی دیر جؤمله یه رحمت،علی دیر شافع محشر

علی سبحان،علی سولطان،علی جنّت،علی رضوان
علی دیندیر،علی ایمان،علی دیر میر هر لشکر

علی وصفی دؤرؤر حیدر کی آلدی قلعه ی خیبر
علی دیر قاتل عنتر،علی دیر میر هفت کشور

نسیمی نین دل و جانی منوّردیر علی نوره
علی والی،علی والا،علی سرور،علی صفدر

شهید نسیمی
​

 

[Tutulmaz]

Bəsati eyşi yığışdır,yetişdi mahi əza
Geyibdi əgninə matəm-qəracə ahi qəza
Dolandı tiri-fələk dəldi könlü"dərin yarani
Bulandı Ali nəbiy qanə,qandı zəminü fəza

AŞIQ PƏKƏR
Saturday, November 19, 2011

​

 

[aakbari19]

ماهم از ساكنان استان جهارمحال و بختياري شهر بن و مفتخر به تكلم به زبان شيرين تركي هستيم سنت قمري خواني و روضه خواني از كتاب دخيل در مجالس (نه فقط عزاي سيدالشهدا ع)از رسوم قديميمونه و هنوز هم ادامه داره واقعا ادبيات تركي در مديحه محشره