کودکان نیز می توانند مانند بزرگسال ها عصبانی و خشمگین شوند. عصبانیت کودکان معمولا از طریق رفتارهای خشن، جیغ زدن، پرتاب کردن وسایل، ضربه زدن و گاز گرفتن بروز پیدا می کند. یکی از پرتکرارترین سوالات در جلسات مشاوره کودک این است که با کودک عصبانی چطور رفتار کنیم؟ در این مطلب از مجله کوروش به علت عصبانیت کودکان، کنترل خشم در برابر کودک و رفتار درست با کودک عصبانی و همچنین آموزش کنترل خشم به کودکان می پردازیم.
کنترل خشم در کودکان مهارتی است اکتسابی که آموزش آن بر عهده والدین است. کودکان هنوز توانایی مدیریت احساسات خود را به خوبی نیاموخته اند. بنابراین عجیب نیست که هنگام ناراحتی و مواجهه با ناکامی به سادگی عصبانی شده و خشم خود را به هر روشی به شما نشان دهند. این اتفاق احتمالا هم برای شما هم برای خود او تجربه ای ترسناک است. اکثر کودکان پس از آرام شدن متاسف و پشیمان می شوند.
در وهله اول لازم است رفتار کودک عصبانی را به منزله راه ارتباطی او بدانید. کودک شما توانایی تحلیل مشکلات و حل مسائل را نیاموخته و سعی دارد به این روش خواسته های خود را بیان کند. گاهی والدین با ناآگاهی خشم کودک را تحریک کرده و موجب تشدید رفتارهای خشونت آمیز او می شوند. سعی کنید به تکنیک کنترل خشم در برابر کودک دست پیدا کنید. در این صورت کافی است کودک بیاموزد به جای رفتارهای انفجاری می تواند از طریق صحبت و گفت‌و‌گو به خواسته خود برسد.
هنگام پرخاش و عصبانیت کودک چه کار کنیم
رفتار والدین هنگام بروز رفتارهای انفجاری توسط کودک تعیین کننده و مهم است. چگونگی رفتار شما به او یاد خواهد داد راهی که انتخاب کرده صحیح نیست و باید برای رسیدن به خواسته های خود تجدید نظری در روشش داشته باشد. رعایت این چند اصل در آموزش کنترل خشم به کودکان موثر است.
در مواجهه با کودک عصبانی آرام بمانید
شاید راحت ترین راه برای مواجهه به کودک عصبانی این باشد که شما هم آن روی دیگر خود را به او نشان دهید. از کوره در بروید و فریاد زنان اشتباه او را متذکر شوید. اما حقیقت این است که هرچه بیشتر فریاد بزنید کودک را از خود دورتر کرده اید. برداشت احتمالی او این است که هرچه بیشتر عصبانی شود و داد بزند، نتیجه بهتری خواهد گرفت.
گرچه آسان نیست اما مکث کنید، نفس عمیقی بکشید و به این فکر کنید که در این لحظه رفتار شما الگویی برای کودک است. با کنترل خشم و آرام ماندن به او یاد می دهید که راه بهتری به جز داد و فریاد وجود دارد.
مایوس و تسلیم عصبانیت کودک نشوید
فرض کنید کودک شما برای خوردن خوراکی مورد علاقه اش به جای شام، معرکه راه انداخته و فریاد می زند. بسیاری از والدین در این شرایط برای خواباندن قائله خوراکی را به کودک می دهند. این تسلیم شدن به او یاد می دهد که با خشونت می تواند به نتیجه مورد نظرش برسد. بنابراین در عین آرام ماندن مایوس نشوید و راه عاقلانه تر را انتخاب کنید.
از رفتار درست و کنترل خشم کودک استقبال کنید
کودک عصبانی به طور معمول رفتاری سینوسی دارد. برای مثال چند دقیقه داد و فریاد می کند و اگر نتیجه نگیرد کمی آرام می شود. شما باید آن لحظه آرامش را دریافته و آن را تشویق کنید. برای مثال وقتی کودک دست از پرتاب وسایل کشیده بگویید: «حالا که آرومتری بیا ببینیم چطور می تونیم مشکل رو حل کنیم». هر تلاش کوچک کودک برای کنترل خشم را مورد تحسین قرار دهید.
در تمرین مهارت حل مسئله به او کمک کنید
هنگام برانگیختگی و عصبانیت کودک، زمان مناسبی برای آموزش او نیست. در عوض هنگامی است که خودتان هم کنترل خشم در برابر کودک راتمرین کنید. آرام باشید و با او درباره احساساتش صحبت کنید. بپرسید چه احساسی دارد و چه چیزی او را ناراحت می کند. برای حل اختلافات و مشکلات پیشنهاداتی بدهید و با هم آنها را بررسی کنید.
تکنیک زمان تلف شده یا پاداش را برای کنترل خشم کودکان امتحان کنید
یکی از راه های کنترل خشم در کودکان و کنترل خشم والدین در برابر کودک استفاده از تکنیک زمان تلف شده (تایم اوت) است. البته این تکنیک را باید از قبل برای او توضیح دهید. مکانی مشخص را در نظر بگیرید، این مکان نباید ترسناک یا سرگرم کننده باشد. گوشه ای از اتاق یا پذیرایی که کودک شما بتواند هنگام عصبانیت در آنجا نشسته و به رفتار خود فکر کند. به این ترتیب از رفتارهای بدتر و خشونت بیشتر جلوگیری شده و پس از آرام شدن می توانید درباره راه حل صحبت کنید.
استفاده از تکنیک تایم اوت در کودکان زیر ۸ سال موثرتر است. برای بچه های بزرگتر می توانید از سیستم پاداش دهی استفاده کنید. برای کودک توضیح دهید که با رفتار درست شانس بیشتری برای رسیدن به خواسته خود دارد. البته دقت کنید که پاداش دهی به باج تبدیل نشود.
از رفتارهای محرک عصبانیت اجتناب کنید
هر پدر و مادری می تواند زمان های عصبانیت کودک خود را پیش بینی کند. برای کنترل خشم در برابر کودک باید بدانید که به طور معمول رفتارهای پرخاشگرانه کودکان در موقعیت های مشابهی بروز می کند. هنگام ترک مهمانی، پایان بازی با دوستان، انجام تکالیف یا مرتب کردن اتاق برخی از این موارد هستند. رفتار محرک می تواند درخواست توقف کاری که دوست دارند یا درخواست انجام کاری که دوست ندارند باشد.
شما می توانید با استفاده از تکنیک از این موقعیت ها پیشگیری کنید. برای مثال «۱۰ دقیقه دیگر بازی کن و بعد دوستانت می خواهند به خانه بروند»، با این کار کودک را آماده رفتن می کنید. یا تقسیم کارهای ناخوشایند به بخش های کوچکتر: «اول کفشاتو بپوش تا بعد به خانه برویم». یا ایجاد پیش آمادگی: «قبل از ترک میز از مادر بزرگ تشکر کن».
چطور بفهمیم عصبانیت کودک ما عادی است یا خیر؟
نحوه برخورد و راهی که به برای کنترل خشم در کودکان انتخاب می کنید به نوع و شدت عصبانیت کودک بستگی دارد. اولین و موثرترین واکنش در برابر عصبانیت بدون خشونت بی توجهی است. حتی توجه منفی مانند نه گفتن و درخواست توقف نیز می تواند کودک را به ادامه دادن رفتارش تشویق کند.
اما اگر عصبانیت کودک به خشونت فیزیکی برسد، نادیده گرفتن آن توصیه نمی شود. خشونت فیزیکی می تواند برای خود کودک و اطرافیان خطرناک باشد. در چنین موقعیتی متخصصان توصیه می کنند کودک را در فضایی امن قرار دهید تا به شما یا وسایل دیگر دسترسی نداشته باشد.
اگر کودک شما زیر ۷ سال است او را به حیاط ببرید و روی یک صندلی بنشانید. اگر بزرگتر است می توانید او را در اتاقی تنها بگذارید، اما نباید وسیله ای برای سرگرمی باشد تا این تنها ماندن یک پاداش تلقی شود. پس از یک دقیقه و با آرام شدن کودک می توانید از تکینیک تایم اوت استفاده کنید.
این کار بازخوردی قطعی و فوری از رفتار کودک به او می دهد و عوامل تقویت کننده را از او دور نگه می دارد. اگر فرزند شما بزرگتر است می توانید خود را از دسترس او خارج کنید.
کنترل خشم در کودکان با تکنیک های رفتاری
اگر کودک شما مدام عصبانی می شود و این ماجرا برای خودش و شما دردسرساز شده، وقت آن است به صورت تخصصی درخواست کمک کنید. متدهای رفتاردرمانی ویژه ای برای کاهش استرس و کمک به شما و کودکتان وجود دارند. این کار به شما کمک می کند تا شرایط را مدیریت کنید و به کودک کنترل خشم و مهار عصبانیت را می آموزد.
درمان مبتنی بر تعامل والد و کودک (PCIT)
این روش برای کودکان ۲ تا ۷ سال بسیار موثر است. در این روش درمانی والدین و کودک تمریناتی را به هم انجام می دهند. درمانگر به صورت نامحسوس بر این تمرینات نظارت دارد و از طریق گوشی هدفون والدین را راهنمایی می کند. به این ترتیب شما می آموزید برای کنترل خشم کودک، کدام رفتار را نادیده بگیرید و به کدام رفتار واکنش نشان دهید.
آموزش مدیریت والدین (PMT)
این متد به متد قبلی شباهت دارد با این تفاوت که درمانگر صرفا با والدین صحبت کرده و آنها را آموزش می دهد.
روش همکاری پیشگیرانه
مبنای شکل گیری این متد درمانی، پرخاشگری و عصبانیت کودکان را ناشی از مهارت هایی است که یاد نگرفته اند و برای جلب توجه نیست. راه حل این روش برای کنترل خشم کودکان آموزش مهارت های مورد نیاز به کودک برای واکنش به اتفاقات اطراف آنهاست.
بررسی علت عصبانیت کودکان
هر کودکی در سنین مختلف ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه ای بروز دهد. اما این موضوع زمانی نگران کننده می شود که تعداد دفعات تکرار یا شدت رفتارها از میزان نرمال فراتر رود. برخی رفتارها سن مخصوص به خود را دارند و درصورتی که پس از آن سن ادامه پیدا کنند، باید بررسی شوند. هم چنین با بالا رفتن سن کودکان عصبانیت آنها جدی تر شده و آموزش کنترل خشم به آنها دشوارتر می شود.
برخی از دلایل عصبانیت کودکان از این قرارند:
بیش فعالی (ADHD) عاملی موثر در عصبانیت کودکان
کودکان مبتلا به بیش فعالی به سادگی تمرکز خود را از دست داده و خسته و ناامید می شوند. این کودکان به ویژه هنگام انجام تکالیف یا زمان خواب ممکن است کلافه و عصبانی شوند.
اضطراب یکی دیگر از دلایل عصبانیت کودکان
یک کودک مضطرب نگرانی هایش را پنهان می کند و زمانی که از طرف خانه یا مدرسه تحت فشار قرار بگیرد ممکن است آنها را به صورت رفتارهای خشن بیرون بریزد. اکثر اوقات کودکانی که در مدرسه «تودار» تلقی می شوند ناراحتی ها و مشکلات را با پرخاش به یکی از والدین تخلیه می کنند.
اختلالات یادگیری تشخیص داده نشده
اگر عصبانیت کودک بیشتر در مدرسه و هنگام آموزش یا انجام تکالیف بروز می کند ممکن است دلیل آن مشکلات یادگیری باشد که هنوز تشخیص داده نشده اند.
اختلال پردازش حسی
افرادی مبتلا به این اختلال در تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از طریق حواس پنج گانه دریافت می کنند دچار مشکل هستند. عواملی مانند ازدحام و سر و صدای محیط یا حتی پوشیدن لباس زبر می تواند آنها را آشفته و مضطرب کند. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی این ناراحتی را از طریق پرخاش و عصبانیت بروز می دهند.
پرخاشگری و عصبانیت در اختلالات طیف اوتیسم (در خود ماندگی)
فرقی نمی کند مشکل کودک در کدام بخش طیف اوتیسم قرار بگیرد. کودک مبتلا به اوتیسم هنگام تجربه ناکامی ها و یا مواجهه با تغییرات به هم می ریزند. این مشکلات به ظاهر کوچک برای چنین کودکانی به مثابه یک بحران بزرگ است. همچنین احساسات آنها ممکن است تشدید شده و آزار دهنده تر از دیگران باشد و این امر به پرخاشگری و عصبانیت منتهی می شود.
دلایل زیادی برای عصبانیت کودکان و طغیان خشم آنها وجود دارد. تشخیص علت عصبانیت اولین گام برای انتخاب روش کنترل خشم در کودکان است. برای این امر مهم باید از متخصصان اطفال یا روانپزشک کودک کمک بگیرید.
آیا متدهای رفتاری برای کنترل خشم کودکان کافی است؟
روانشناسان کودکان معتقدند که تربیت و آموزش مهارت های کنترل خشم به کودکان در سنین پایین به مراتب آسان تر است. اما درباره کودکانی بزرگتر یا کودکان کم سنی که رفتارهای آسیب زننده ای دارند، استفاده از متدهای درمانی رفتاری کافی نیست. تامین امنیت این کودکان و اطرافیان آنها ممکن است به کارهای بیشتری نیاز داشته باشد.
درمان دارویی برای عصبانیت کودک
در کودکان مبتلا به بیش فعالی یا اضطراب درمان دارویی می تواند کمک کننده باشد. کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری شدید با داروهای ضد روان پریشی مورد درمان قرار می گیرند. البته برای کنترل خشم این کودکان باید روش های رفتاری را به همراه درمان دارویی در پیش بگیرید.
اقامت در بیمارستان
گاهی لازم است کودک برای مدتی در مراکز درمانی تحت نظر قرار بگیرند. در این مراکز برای کودکان برنامه های درمانی مانند بازی ها و فعالیت های مرتبط تنظیم می شود. در صورت نیاز ممکن است از درمان دارویی نیز کمک گرفته شود. برخی مدارس شبانه روزی خدمات مشابهی را به این کودکان ارائه می دهند. به این ترتیب کودک با روش های کنترل خشم و مواجهه با جهان اطراف آماده خواهد شد.
درمان روزانه
در این روش کودکان در خانه خودشان هستند اما در طول روز به مدارس مخصوصی می روند. این مراکز آموزشی برنامه های ویژه ای برای کنترل خشم و برطرف کردن اختلالات رفتاری و کارکنان آموزش دیده دارند.
کلام آخر
گفتیم که کودکان نیز ممکن است ناراحت، ناامید و عصبانی شوند. رویارویی و درک این مسائل برای کودکان سخت تر است زیرا هنوز قادر به کنترل احساسات خود نیستند. علت عصبانیت کودکان می تواند به همین سادگی باشد، اما در موارد تکرار شونده یا شدید بهتر است آنها تحت معاینه روانشناسان قرار بگیرند تا در صورت وجود اختلال آن را رفع کنید. برای آموزش مهارت های کنترل خشم به کودکان روش های رفتاری متعددی وجود دارند که با مشاوره متخصصان می توانید از آنها استفاده کنید.
