و حتي پيامبر هم وظيفه اولي الهي براي تشكيل حكومت ندارد

[saeedhashemee]

دانا بینائی

و در یک کلام



خداوند ، نقشه راه را بما نمایانده است و برای پای گذاردن در آن ، یک مجموعه دستورات اخلاقی در مسیر ( مانند " رعایت حق دیگران " – " کمک به در راه ماندگان " – " احتیاط کردن و سریع نرفتن "- " اطاعت از مديران راه " و ..... را به ما عرضه کرده است ؛



اما با چه وسیله برویم ؟ ، حد مجاز سرعت چقدر است ؟ ، از سمت راست مسیر برویم یا چپ ؟ ، حق تقدم چه تعریفی دارد ؟ ، مکان های سبقت مجاز کجاست ؟ توقف ممنوع در چه محل هایی است ؟ ، جریمه تخلفات چگونه محاسبه و اجرا شود ؟ و از همه مهمتر ، نهاد مسئول کنترل راه کیست ؟ و سازمان تعیین معیارهای فوق کدام است ؟



این ها رهیافت های بشری است که دستورات اخلاقی رسالت را عملیاتی می کنند . و تبعا ، گذر زمان و رشد علمی و عقلی او ، منتج به " تغییر " ، " حذف " و " اضافه " رهیافتهای فوق ( قبض و بسط قوانین ) خواهد شد ، اما می تواند لطمه ای به نقشه راه و یا دستورات کلی اخلاقی مسير وارد نکند. ( هر چند نقشه خوان های متعدد ، خوانش های مختلفی خواهند داشت. )



و مطمئنا خداوند ، او را بخاطر رهیافت های خود ، هر چند در دوره های مختلف اجتماعی ، دچار تغییر و یا حتی تعطیل بسیاری از آنها شده باشد ، بشرط آن که اصول کلی اخلاقی مندرج در پیام های الهی مخدوش نشده و رعایت شده باشد ، نه تنها مواخذه و مجازات نخواهد کرد ، که قطعا جز این را نخواهد بخشید . ( و البته " اجتهاد پویا " نیز به همین معناست . )



و البته می دانیم که : نقشه خداوندی ، تنها نقشه در مسیر انسانی نیست ، و او خود نیز می تواند به سبب اختیاری که خداوند به او عطا نموده ، نقشه های متعددی را طراحی کرده و رهیافتهای انسانی خود را به اجرا بگذارد و بقاي خود را با اجراي عدالت ضمانت نمايد .



آنجا که پیامبر (ص) می فرمایند :
" الملک یبقی مع الکفر و لایبقی مع الظلم " 59
" حاکمیت بشری غیر دینی ، مبتنی بر رهیافت های انسانی ، که حقوق افراد جامعه را رعایت کند ، متضمن بقاست ، ولی حاکمیت ( حتی ظاهرا دینی ) که بر اساس ظلم پایه ریزی شده باشد ، راهی جز نابودی نخواهد پیمود . "



هرچند به آن حد بلوغ و کمال مقصود الهی ، بدون امکان افتادن در پیچ و خم های انحراف و احیانا دره های سقوط ، نخواهد رسید.

 

[saeedhashemee]

دانا بینائی

مقدمه :

آیا خداوندی که محبتش را تنها به انسان نثار کرده 1 و شادان از این که هموست تنها موجودی که می تواند در آئینه وجودش به نمایش بنشیند ، او را به زیر سلطه حاکمیت " امر و حساب و جزا " در همین بارگاه " دنیایی " کشانده است ؟ در این مجال اندک به مبانی ساختاری یک حاکمیت پرداخته و سپس جایگاه آنرا از منظر خداوندی ، در خلقت انسان به بررسی اجمالی خواهیم نشست :

مبانی ساختاری یک حاکمیت :

در مفهوم حاکمیت 5 اصل اساسی و بنیادین برای ساخت یابی آن وجود دارد که بدون هر یک از آنها مصداقی از حاکمیت وجود نخواهد داشت: " وضع قانون " – " ابلاغ قانون " – " نظارت بر اجرا " – " محاسبه و ارزیابی " – " قضاوت و تنبیه و ( پاداش )" از آنجا که اصول بنیادین فوق در هر کشوری نهادها و سازمان های خود را داراست ، لذا در هر حاکمیت بشری ، قابل رویت و ردیابی است و طبعا هر کدام از نهادهای فوق وجود نداشته باشد ، ساختار حاکمیت در آنجا ، شکسته و بایستی بدنبال ردیابی کشوری باشیم که آن حاکمیت ( اگر بخواهیم نام حاکمیت به آن بدهیم ) را تحت سیطره خود دارد . اما خداوندی که تمام هستی از وجود اوست و مالکیت تام بر هر آنچه هست دارد ، آیا حاکمیتی ( به مفهوم سياسي امروزين ) نیز برای خود در این دنیای زمینی بر اشرف مخلوقات خود که به خلقتش مباهات کرده است 2 قائل است ؟

جایگاه خداوند در فرایند زندگی دنیایی و رشد انسانها :

الف ) انزال كتاب و هدایت

" کتاب انزلناه اليک لتخرج الناس من الظلمات الى النور باذن ربهم الى صراط العزيز الحميد " 3

" (ای پیامبر! اين قرآن ) کتابى است که بر تو نازل کرديم ، تا مردم را از تاريکيها(ى شرک و ظلم و جهل،) خارج و به سوى روشنايى (ايمان و عدل و آگاهى) بفرمان پروردگارشان هدايت كني ، بسوى راه خداوند عزيز و حميد. "

1- از آنجا که خداوند ، این مخلوق عزیزش را تنها نگذاشته و راهی جز گذار او بسوی رشد و کمال 4 تا رسیدن به خدایش 5 را نمی پسندد 6، خود را از طريق رسولانش موظف به انزال كتاب و نشان دادن راه و بی راهه می داند .

آنجا که می گوید :
" انا هديناه السبيل اما شاکرا و اما کفورا " 7
" ما راه را به او نشان داديم ، خواه شاکر باشد ( و پذيرا گردد ) يا ناسپاس ! "

2- و در احراز این مقصود ، به هیچ وجه ، " اجبار " به پذیرش و یا سلوک در مسیر مستقیم نمی کند ،

آنجا که می فرماید :
" لا اکراه في الدين قد تبين الرشد من الغي " 8
" در قبول دين ، اکراه و اجبارى نيست . ( زيرا ) راه درست از راه انحراف ، روشن شده است. "

چرا که اجبار با ماهیت " تبيين " نمی خواند . زیرا تبيين منتج به والایی فهم و استواری درک گشته و آن گاه است که این والایی فهم به بلوغ می انجامد و منجر به " هدایت خواهی " او و تبعا لایق هدایت الهی .

آنجا که حضرت ربوبی می فرمایند :
" يهدي من يشاء الى صراط مستقيم " 9
" هر انسانی که ( هدایت ) بخواهد ، خداوند او را به راه مستقیم ، هدایت خواهد کرد . "

و در نهایت ، باور حقیقی را به ارمغان می آورد و قرب الهی و رضایت خداوند و انسان ،

آنجا که می فرماید :
" يا ايتها النفس المطمئنة - ارجعي الى ربک راضية مرضية " 10
" تو اى روح آرامش يافته! به سوى پروردگارت بازگرد در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است . "

و البته ، اجبار ، فقط " پذیرش " می آفریند نه باور را ، و هر آنگاه احتمال برگشت ، نتیجه این فشار و اجبار است . ( قصه ساحران و فرعون 11)

ب ) و پيامبر وظیفه ای جز بلاغ و تذکر نداشته ، حق هيچ سيطره اي بر مردم ندارد

" ما على الرسول الا البلاغ و الله يعلم ما تبدون و ما تکتمون " 12

" پيامبر وظيفه‏اى جز ابلاغ و رساندن پيام ( الهى ) ندارد؛ ( و مسؤول اعمال شما نيست). و خداوند آنچه را آشکار ، و آنچه را پنهان مى‏داريد مى‏داند ."

و ابلاغ ، رساندن بشر به بلوغی است که بتواند تصمیم درست بگیرد .

آنجا که امام علی (ع) می فرمایند :
" و اصطفي سبحانه من ولده انبياء ..... يثيروا لهم دفائن العقول " 13
" خداوند سبحان از ميان فرزندان آدم ، پيامبرانى برگزيد ....تا خردهاشان را که در پرده غفلت ، مستور گشته برانگيزاند . "

1- خداوند خود را موظف به انزال كتاب و ارسال رسول می داند .

2- برای رساندن این پیام ، رسولانش را از جنس همین بشر برگزید تا وظیفه ابلاغ خداوند را به انجام برسانند .

3- در این راه ، حق هیچ سیطره ای را حتی به رسولانش نداده است .

آنجا که می فرمایند :
" فذکر انما انت مذکر - لست عليهم بمصيطر " 14
" پس تذکّر ده که تو فقط تذکّر دهنده‏اى ! - تو سلطه‏گر بر آنان نيستى که ( بر اجراي فرامين ) مجبورشان کنى "

و یا آیات زیر که به پیامبر جز وظیقه ابلاغ نداده و حفاظت از نتایج آن و یا حفاظت بندگان از گمراهی را ، نداده است :

· " فان اعرضوا فما ارسلناک عليهم حفيظا ان عليک الا البلاغ . " 15
" و اگر روى‏گردان شوند (غمگين مباش)، ما تو را حافظ آنان (و مأمور اجبارشان) قرار نداده‏ايم؛ وظيفه تو تنها ابلاغ رسالت است! "

· " من يطع الرسول فقد اطاع الله و من تولى فما ارسلناک عليهم حفيظا " 16

" کسى که از پيامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده ؛ و کسى که سرباز زند ، تو را نگهبان (و مراقب) او نفرستاديم ( و در برابر او ، مسؤول نيستى ) . "

4- كه آنها فقط برای بیان حقایق راه – بسوی نور و بلوغ و کمال ، اجازه پیام بری گرفته اند ،

آنجا که خداوند می فرمایند :
" و ما انزلنا عليک الکتاب الا لتبين لهم الذي اختلفوا فيه و هدى و رحمة لقوم يؤمنون " 17
" ما قرآن را بر تو نازل نکرديم مگر براى اينکه آنچه را در آن اختلاف دارند، براى آنها روشن کنى؛ و ( اين قرآن ) مايه هدايت و رحمت است براى قومى که ايمان مى‏آورند ! "

و یا حضرت پیامبرش ( ص ) می فرمایند :
" انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق " 18
" من مبعوث شدم تا مکارم اخلاقی را به اتمام برسانم "

ج ) و خداوند هر لحظه بنده اش را به نظاره نشسته است

" و الله بصير بما يعملون " 19

" و خداوند به آنچه می کنید ، آگاه و بینا ست! "

" ... فان الشاهد هو الحاکم " 20

" .. پس همو که شاهد بر بندگان است ، خود هم به حکم ، اقدام خواهد کرد . "

خداوند چون مخلوقش را رها نکرده و راه – بسوی نور و مستقیم الهی را به او ابلاغ کرده ، به هیچ ، نمی تواند ، چشم بر رفتار او بر بندد و مطمئنا همواره ناظر بر اعمال اوست ،

آنجا که می فرماید :
" کلا سنکتب ما يقول " 21
" هرگز چنين نيست ! ما بزودى آنچه را مى‏گويد مى‏نويسيم "

تا اینجا مشخص شد که خداوند خود را در وضع قانون کلی ، ابلاغ و تبيين آن و نظارت بر اعمال بندگان ، موظف کرده است ، اما آیا محاسبه و قضاوت اعمال این مخلوق را به چه کس و در کجا سپرده است ؟



ت ) وظیفه محاسبه و ارزیابی اعمال بندگان ، آنهم در آخرت

" ان حسابهم الا على ربي لو تشعرون " 22

" حساب آنها بر عهده کسی نیست جز پروردگار من ، ( و این قابل فهم است ) اگر فهم و شعور خود را بکار بندید ! "

1- خداوند به هیچ روی ، محاسبه و ارزیابی اعمال بندگان را به دیگری وانگذاشته و بخاطر کرامتی که برایش قائل است 23، تنها خود را موظف به این کار می داند . ( چرا که دیگران ، برداشتهای مختلف از پیام خداوندی داشته و تبعا در محاسبه و ارزیابی و مصداق یابی آن نیز ، به اختلاف خواهند افتاد . )

2- و البته ، این محاسبه نیز ، تنها ، در آخرت به انجام خواهد رسید نه در این دنیای زمینی ،

آنجا که حضرتش می فرمایند :
" ان الينا ايابهم - ثم ان علينا حسابهم " 24
" به يقين بازگشت (همه) آنان به سوى ماست – ( و آن گاه ) مسلّماً حسابشان (نيز) با ما خواهد بود! "

د ) وظیفه قضاوت و اجرای حکم ، آنهم در آخرت

" اليوم تجزى کل نفس بما کسبت لا ظلم اليوم ان الله سريع الحساب " 25

" امروز ( آخرت ) ، هر کس در برابر کارى که انجام داده است پاداش داده مى‏شود ؛ امروز هيچ ظلمى نيست؛ خداوند سريع الحساب است ! "

" و ترى المجرمين يومئذ مقرنين في الاصفاد - ليجزي الله کل نفس ما کسبت ان الله سريع الحساب " 26

و در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجير مى‏بينى! - تا خداوند هر کس را ، هر آنچه انجام داده ، جزا دهد ! به يقين، خداوند سريع الحساب است ! "

1- ثواب و عقاب خداوند ، در آن دنیا ی آخرت ، در محضر حضرت ربوبیش ، پس از محاسبه اعمال ، به اجرا خواهد آمد .
2- حتی به کافرین ، در این دنیای زمینی ، مهلت تا آخر داده خواهد شد و حق زندگی به سبب خلاف هایی که می کنند و یا ظلم ها که بر مردمان می نمایند ، از آنها سلب نخواهد شد ،

آنجا که حضرت رحمان می فرمایند :
" فمهل الکافرين امهلهم رويدا " 27
" حال که چنين است کافران را اندکى مهلت ده ! "
" و لا يحسبن الذين کفروا انما نملي لهم خير لانفسهم انما نملي لهم ليزدادوا اثما و لهم عذاب مهين " 28

" آنها که کافر شدند، (و راه طغيان پيش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت مى‏دهيم، به سودشان است ! ما به آنان مهلت مى‏دهيم فقط براى اينکه بر گناهان خود بيفزايند ؛ و براى آنها، عذاب خوارکننده‏اى (آماده شده) است! "

و ) نتیجه بحث : خداوند نیازی به خوب و بد بندگانش ندارد که بخواهد در این دنیا قضاوتشان کند



" و من کفر فان الله غني عن العالمين " 29

" و هر کس ( می خواهد ) ، کفر ورزد ، چرا که خداوند از همه جهانيان ، بى‏نياز است. "

1- از بین 5 ( پنج ) اصل متشکله ساختار یک حاکمیت ، 2 ( دو ) اصل بنیادین " محاسبه و ارزیابی " و " قضاوت و اجرای حکم " ، که ضمانت بقای آن حاکمیت است ، در رابطه بین بندگان و خداوند در این دنیای زمینی ، به انجام نمی رسند . و به " آخرت " و " در محضر ربوبی " او واگذار گردیده است .

2- وقتی این دو اصل در این رابطه دنیایی محقق نمی شود و خداوند نه تنها خود اقدام به پیاده سازی آنها نکرده ، که حق آن را نیز به احدی ، حتی پیامبرانش تفویض نکرده است ، دیگر چه جای سخن از حاکمیت الهی ( سياسي ) در این دنیا ، که باید هر لحظه مردمان را به سبب اشتباهات و رفتارهای گناه آلودشان ، به قضاوت و حکم و اجرا بنشیند ! که او از هر عمل و یا سخنی از هر بنده ای بی نیاز است . و البته این مائیم که نیازمند اوئیم .

آنجا که به صراحت می فرماید :
" و قال موسى ان تکفروا انتم و من في الارض جميعا فان الله لغني حميد " 30
" و موسى ( به بنى اسرائيل ) گفت : اگر شما و همه مردم روى زمين کافر شويد ، ( به خدا زيانى نمى‏رسد ؛ چرا که ) خداوند ، بى‏نياز و شايسته ستايش است ! "

" يا ايها الناس انتم الفقراء الى الله و الله هو الغني الحميد " 31

" اى مردم شما (همگى) نيازمند به خدائيد ؛ تنها خداوند است که بى‏نياز بوده و شايسته هر گونه حمد و ستايش است ! "

3- و آنگاه که خداوند ، حاکمیتی برای محاسبه و قضاوت اعمال بندگان در این دنیای برای خود قائل نیست ، دیگر چه جای نیاز می ماند ، که کسانی از جنس همین مردمان و به نیابت او ، برای اعمال حاکمیتش ، در زمین حکم فرمایی کنند !!

که حضرتش هشدار می دهند :
" و لو شاء الله ما اشرکوا و ما جعلناک عليهم حفيظا و ما انت عليهم بوکيل" 32
" اگر خدا مى‏خواست، (همه به اجبار ايمان مى‏آوردند،) و هيچ يک مشرک نمى‏شدند؛ و ما تو را مسؤول و محافظ ( اعمال ) آنها قرار نداده‏ايم ؛ و وظيفه و وکالت از کسی هم ندارى که آنها را (به ايمان) مجبور سازى ! "

پس بياد داشته باشيم كه خداوند نه تنها حق سيطره بر مردم را ، كه لازمه قدرت است از پيامبر گرفته 33،که تکلیفی نیز برای حفاظت از ایمان بندگان بر گردن او سنگین نکرده و او را فقط موظف به ابلاغ پيام الهي و نشان دادن راه به مردم مي داند، چه بپذيرند و عمل كنند و چه رد كنند و يا سركشي نمايند 34. كه خداوند را نه به خوب و بد بندگان نياز است 35 و نه ايشان مقيد به جبر تاريخ بوده كه بايد خود سرنوشت آن را رقم بزند .

آنجا كه حضرت ربوبی مي فرمايند :
" ان الله لا يغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم . " 36
" خداوند سرنوشت هيچ قوم (و ملّتى) را تغيير نمى‏دهد مگر آنکه آن مردم یغیروا (این « یغیروا » استقلال مردم را می‏رساند ) خودشان به دست‏خودشان اوضاع خودشان را تغییر بدهند. "

بنابراین ، هر چه هست ، خود آن مردمان هستند که باید در مسیر بسوی کمال ، " عقل انسانی " خود را در پرتو " پیام های خداوندی " به کار گرفته و سرنوشت خود را در همه امور فردی و اجتماعی ( اعم از سیاست و اقتصاد و فرهنگ ) رقم بزنند ، تا به بلوغ منظور خداوندی رسیده و آنگاه محمل هدایت الهی گشته و به کمال مقصود خداوندی نائل گردند .

آنجا که خداوند به صراحت و شفاف ، جایگاه رسالت و مردمان را چنین بیان می فرمایند :
" لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الکتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط " 37
" ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم ، و با آنها کتاب و ميزان ( شناسايى حقّ از باطل و قوانين عادلانه ) نازل کرديم تا مردم (در پرتو آنها بحد رشد ممکن رسیده و ) خود به پایه ریزی یک جامعه مبتنی بر قسط و عدالت اقدام کنند. "

 

[saeedhashemee]

رفع يك ابهام :

سوال : تشكيل حكومت توسط حضرت رسول (ص) در مدينه و همچنین رفتار سیاسی ائمه (س) چگونه توجيه مي شود ؟

جواب : با نگاهی اجمالی به صدر اسلام و رفتار سیاسی پیامبر و ائمه (س) ، می توان جواب را پیدا نمود .:

1- حضرت رسول (ص) ، بر اساس حكم اولي خداوند ، مبني بر وظيفه تشكيل حكومت ، اقدام به ايجاد آن در مدينه نكردند ، بلكه بدليل شرايط موجود جامعه ، ويژگي هاي شخصيتي و مديريتي پيامبر و نياز و اقبال مردم نسبت به در دست گرفتن حاكميت سياسي جامعه آن روز توسط ايشان ، اقدام كردند . همانطور كه از متن سفارش ايشان ( قبل از رحلت ) ، به امام علي (ع) چنين برمي آيد .

امام علي (ع) چنين نقل مي كنند :
" عـبـدالـرحـمان بن عوف مرا گفت : اى پسر ابوطالب ! تو به اين امر (خلافت ) بسيار دلبسته اى ؟
من گفتم : .... . رسول خدا(ص ) ضمن وصاياى خود به من فرمود : اى پـسر ابوطالب ! ولايت امت من با تو است . پس اگر بر زمامدارى تو با عافيت و همدلى تن دادند و ولايت را به تو وا گذاشتند ، به تصدى واداره آن قيام كن و اگر اختلاف كردند ، آنها را به حال خود واگذار ، كه خداوند سبحان براى تو نيز راهى براى رهايى از مشكلات فراهم خواهد ساخت . 38

2- حضرت امام علي (ع) ، بعد از رحلت پيامبر (ص) ، تا 25 سال از هر گونه اقدامي براي در دست گرفتن حكومت ( حتي با دست رد زدن به سينه كساني مثل ابوسفيان كه پيشنهاد بسيج نيرو و اقدام نظامي مي كردند 39) ، خودداري كرده و هنگامى كه مردم پس از كشته شدن خليفه سوم ، به نزد ایشان آمده و با اصرار فراوان خواستند با آن حضرت بيعت كنند به صراحت فرمود :

" مرا واگذاريد و شخص ديگرى را براى اين مسؤوليت انتخاب كنيد ... و بدانيد كه اگر من دعوت شما را اجابت كنم ، بر اساس آنچه خود مى‏دانم بر شما حكومت خواهم كرد و به گفته اين و آن و سرزنش افراد گوش نخواهم داد ، ولى اگر مرا وا گذاريد من نيز همانند يكى از شما هستم و شايد من شنواترين و مطيع‏ترين شما باشم نسبت به كسى كه حكومت خويش را به وى بسپاريد . " 40

و با این دیدگاه ، امام ضمن این که مجددا حق حاکمیت سیاسی جامعه را به مردم می دهد ، شرایط خود را نیز برای پذیرش آن اعلام می کند . و تا آنجا مقاومت می کند که نهایتا با اصرار عمومی بزرگان و مزدم روبرو شده و خود را موظف به پذیرش می بیند . آنجا که مردم را در مسجد جمع کرده و ؛

در حضور همه می فرمایند :
" اى مردم ! اين امر (حكومت) امر شما است . هيچ كس به جز كسى كه شما او را امير خود گردانيد حق امارت بر شما را ندارد . ما ديروز هنگامى از هم جدا شديم كه من قبول ولايت را ناخوشايند داشتم ولى شما جز به حكومت من رضايت نداديد ..." 41

و بدین سبب بود که ، زماني زمام امور را بدست گرفتند كه اقبال و خواست اكثريت جامعه آن روز براي ايشان محرز شد .

آنجا كه مي فرمايند :
" سوگند به خدايى كه دانه را شكافت و انسان را آفريد ، اگر نبود حضور آن جمعيت (بسيار) كه (براى بيعت با من) حاضر شدند و اتمام حجت بر من كه (براى رسيدن به مقاصد الهى و انجام وظيفه خود) ياور دارم و پيمانى كه خداوند از علما گرفته است كه در مقابل شكمبارگى ظالم و گرسنگى مظلوم صبر نكنند ، بدون شك ريسمان شتر خلافت را بر كوهان آن مى‏انداختم و همچون گذشته از خلافت چشم مى‏پوشيدم و آنگاه درمى‏يافتيد كه دنياى شما در نظر من از عطسه بز ماده‏اى كم ‏ارزش‏تر است " 42

3- حضرت امام حسن (ع) نیز بعد از شهادت پدرشان ، تنها بدليل خواست و بيعت عمومي ، حاكميت سياسي جامعه را در دست گرفتند .

آنجا كه در تاريخ داريم :
" امام حسن (علیه السلام) به جمع مسلمانان در مسجد درآمد و بر فراز منبر پدرش ایستاد .....و چنین گفت : " همانا دراین شب آن چنان کسی وفات یافت که گذشتگان بر او سبقت نگرفته اند و آیندگان بدو نخواهند رسید ...... در این موقع ، در مسجد جامع که مالامال از جمعیت بود ، عبیدالله بن عباس بپاخاست و مردم را به بیعت با حسن بن علی تشویق کرد و مردم با شوق و رغبت با امام حسن بیعت کردند . " 43

4- حركت سياسي امام حسين (ع) ، براي تشكيل حكومت جهت برقراري عدالت نيز ، صرفا بر اساس درخواست رسمي مردم كوفه و محرز شدن حضرت ايشان از خواست عمومي آنها بود . به همین دلیل ایشان تا 10 سال پس از شهادت برادرشان ( در زمان معاویه ) به مفاد صلح نامه امام حسن (ع) با معاویه پایبند بوده و اقدامی برای بدست گرفتن حکومت نکردند 44. تا اینکه فشارهای حکومت یزید بر ایشان و مردم و همچنین فساد حاکمه ، مردم را بحدی خسته کرد که تصمیم به مبارزه سیاسی و حتی نظامی با حکومت ، تحت سرپرستی امام حسین (ع) گرفته و با نامه های متعددی که به ایشان نوشتند ایشان را دعوت صریح به پذیرفتن رهبری مبارزه آنها کردند . آنجا كه در نامه هاي متعدد كوفيان ؛

از جمله نامه زير مي خوانيم :
" اي فرزند رسول خدا ، در اقدام براي رسيدن به كوفه و ( در دست گرفتن حكومت ) عجله كن كه 100.000 نفر آماده رزمند . " 45
و امام براي اطمينان از خواست عمومي مردم كوفه ، مسلم ابن عقيل را بسوي كوفه فرستاد ؛

و به آنها نوشت :
" اينك ... شخص مورد اعتماد از خانواده خود را به سوى شما گسيل داشتم و به او دستور دادم كه مرا از وضعيت ..و راى شما مطلع گرداند ، پس اگر براى من بنويسد كه ، نظر بزرگان ... شما بر همان چيزى استقرار يافته كه فرستادگان شما به اطلاع من رساندند و در نامه هايتان خواندم ، به سرعت‏ به سوى شما خواهم آمد ان شاءالله . " 46

و البته حضرت ايشان پس از دريافت نامه تاييد مسلم ، بسوي كوفه حركت فرمودند . ولي وقتي با پيمان شكني كوفيان مواجه شدند بارها و بارها ( 5 بار ) در مسير كربلا و روز عاشورا اعلام كردند كه ، اقدام براي حاكميت سياسي جامعه را فقط بخواست آنها انجام داده و از كوفيان خواستند كه او را رها كرده و اجازه بازگشت بدهند .

از جمله كلام ايشان در حضور لشكر حر چنين است :
" اگر حضور ما بر شما ناخوشايند است و نسبت به حق ما آگاه نيستيد و رأي شما غير از آن چيزي است كه در نامه هاي خود برايم ارسال داشته ايد باز مي گردم ." 47

5- و برخورد امامان بزرگوار حضرت سجاد و حضرت رضا (س) با حق حاکمیت سیاسی جامعه نیز مبین این امر است که : ، چون مي دانستند حكم اولي الهي براي اقدام به تاسيس حكومت و تحويل حاكميت سياسي ندارند ؛ و از طرف ديگر پيشنهاد خليفه وقت ، حجتي براي اطمينان به خواست عمومي جامعه و تاييد انتخاب ايشان از طرف مردم نبود ، لذا يا اقدامي جهت تحويل گرفتن حكومت (امام سجاد (ع)) 48 و يا دراختيار گرفتن ابزارهاي قدرت حاكمه ( امام رضا (ع)) نكردند. 49

6- و همين امر است كه ، امامان ديگر (س) نيز بدليل عدم برخورداري از خواست عمومي جهت در دست گرفتن حكومت جامعه وقت ، هيچ اقدامي براي آن نكرده و از اقدامات نظامي بعض گروه هاي موجود نيز حمايت رسمي تكليفي نكردند . 50

و نمونه تاریخی دیگر

بنابر همه شواهد تاريخي و اسناد بجا مانده از تمدن فراعنه مصر ، حضرت يوسف (ع) پس از رهایی از زندان و کسب اعتماد امپراطور مصر ، بر اساس قواعد قانونی روز آن جامعه ، پیشنهاد وزارت ارشد و به عبارتی ریاست وزرا را بر عهده گرفته و اقدام به تاسيس پايگاه سياسي و در اختيار گرفتن اهرم هاي اقتصادي كه زير بناي يك حاكميت مقتدر است كردند ، ولي خداوند در قرآن اشاره اي مبهم به آن مي كند . و اين در حاليست كه : اگر حكم خداوندي ، بر تشكيل حكومت ، جهت پیاده سازی پیام ارسالی او ، تعلق دارد ، بايستي در قرآن با برجستگي كاملا شفاف از موقعيت سياسي و اقتدار حكومتي ايشان ياد مي كردند ؛ همان گونه كه از حاكميت حضرت طالوت ، داوود و سليمان (س) و حتي آثار قدرت حضرت موسي (ع) در جامعه يهود ياد مي كند .

با توجه به آنچه گفته شد ، تشكيل حكومت بعنوان حكم اولي الهي ، جهت پياده سازي پيام هاي ابلاغي و ارسالي خداوند ، محرز نبوده و ليكن طبق عرف سياسي جامعه ، كه مردم بهترين ها را براي سپردن حاكميت به آنها انتخاب مي كنند ، طبعا پيامبر و يا امامان در اولويت اول قرار مي گيرند . هر چند پیامبران و امامان و دانایان هر جامعه ای موظفند برای اصلاح جامعه ، از هر تلاشی دریغ نکرده و در صورت لزوم با کار فرهنگی منسجم ، شرایط لازم جهت گرفتن زمام امور ( با رضایت عمومی ) را فراهم نمایند .

حق حاکمیت سیاسی در کلام بزرگان

· مرحوم حضرت امام خمینی

.... . انبيا نيامده‏اند حكومت درست كنند، حكومت را مى‏خواهند چه كنند ؟ اين هم هست ، اما نه اين است كه انبيا آمده‏اند كه دنيا را اداره كنند ، حيوانات هم دنيا دارند ، كار خودشان را اداره مى‏كنند ، البته بسط عدالت ، همان بسط صفت حق تعالى است براى اشخاصى كه چشم دارند . بسط عدالت هم مى‏دهند ، عدالت اجتماعى هم به دست آنهاست ، حكومت هم تأسيس مى‏كنند ، حكومتى كه حكومت عادله باشد ؛ لكن مقصد اين نيست ، اينها همه وسيله است كه انسان برسد به يك مرتبه ديگرى كه براى آن ، انبيا آمده‏اند . " 51

· مرحوم حضرت آیه الله غروی

حکومت را يك امر دنيايي نه الهي مي داند كه مردم بر اساس همفكري و مشورت و ايجاد هم رايي به تشكيل آن مبادرت مي كنند و استدلال او اين است كه كلمه امر كه جمع آن امور است در قرآن به معناي كارهاي دنيايي مردم ، از جمله تشكيل دولت و حكومت است . پيامبر اكرم (ص) هم در يك عبارت كوتاه فرموده : « كما تكونون يولي عليكم » همانگونه كه شما هستيد بر شما حكومت مي شود . اگر مردمي هستيد مسلمان و مومن و اهل تقوي و خداترس و عادل و صادق ، حكومت و دولت شما هم همين طور خواهد بود و اگر ظالم و فاسق و خائن باشيد، حكمروايي بر شما نيز همين گونه است . بناءبراين وصايت پيامبر در غدير خم و معرفي مولي امير المومنين (ع) براي جانشيني او در امور دنيوي و حكومتي نبود ضمن اينكه يك امر الهي هم در اين باب نبود . اگر امر خدا بود ، علي (ع) نبايد اجراء آن را به تعويق مي انداخت و ناديده مي گرفت و بيست و پنج سال سكوت مي كرد . پس «غدير خم» يك وصيت بود به مردم كه علوم دين خود را از چه كساني فراگيرند و الگوهاي عملي دين چه كساني هستند ؟ از اين گذشته ، علي (ع) حداقل در يازده جاي نهج البلاغه تاكيد مي كند كه من حكومت را به خواست شما مردم قبول كردم و هرگاه از سپردن آن بدست من ناخشنوديد ،‌همان لحظه افسارش را بر گردنش انداخته رهايش مي كنم . 52

· مرحوم آیه الله صالحی نجف آبادی

رای مردم در حکومت اسلامی بعنوان یک عنصر اصیل در تعیین زمامدار شناخته می شود ولی باید دانست که ارزش دادن به رای مردم بمعنای نفی اصالت حکم خدا و اسلام نیست .. و رای مردم باید طبق حکم خدا و اسلام باشد . و حکم خدا و اسلام اینست که مردم باید لایقترها را انتخاب کنند و به ولایت و حکومت برسانند و به عبارت دیگر :

حاکمیت اصلی با قانون خدا و ارزشهای الهی است ... قانون خدا کسی را لایق ترین رهبر می شناسد که دارای این ارزشها باشد و مردم باید فردی را که دارای ارزشهای الهی است بعنوان لایق ترین رهبر انتخاب کنند .

بنابراین خدا و اسلام چیزی را بر انسان تحمیل نکرده اند بلکه حکم عقلش را تایید و تاکید کرده اند .

... هیچ دلیلی وجود ندارد که فقها به طور عموم و یا فقیه خاصی از طرف خدا به ولایت منصوب شده و مردم حق انتخاب ندارند .

... ولی فقیه نایب مردم است نه نایب امام زمان عج و به نمایندگی از مردم مدیریت جامعه را به عهده می گیرد . 53
· مرحوم آیه الله منتظری

هدف عمده دين ، هدايت و ارائه راه است ، و خواستاران سعادت ، خود بايد چنين راهي را انتخاب و آن را طي كنند . طي كردن چنين راهي اجبار بردار نيست .

اجبار به اجراي دين ، بيشتر به شبيه سازي مي‎ماند تا دينداري .

دين هيچ گاه در صدد ارائه شكل خاصي براي زندگي نيست . زندگي شهري يا روستايي ، صحرانشيني و امثال اينها ، توصيه دين نيستند .

دين به انسانها، در هر كجا كه هستند ، سفارش مي‎كند تا اموري را رعايت كنند . كيفيت و حدود زندگي در چارچوب خواسته هاي دين است . دين فراتر رفتن از محدوده هاي تعيين شده را روا نمي دارد ; فردي باشد يا جمعي .

دين، اصول و معيارهايي براي زندگي انسان نشان مي‎دهد ; اما معمولا روش خاصي را براي حل مشكلات اجتماعي ارائه نمي دهد. مثلا به اصل عدالت اجتماعي حساسيت نشان مي‎دهد ; چرا كه مشكلات اجتماعي چه بسا سدي در راه بندگي خدا و سعادت انسانها باشد.

روشها ، همواره در مناطق مختلف جغرافيايي بنا به دلايل جوي و محيطي و آب و هوايي، به ساكنان آنجا واگذار شده و الزامي به نوع رفتار و ساخت و ساز نداشته است .

چه اين كه دخالت در چنين اموري دين را با مشكلات عديده اي مواجه خواهد ساخت و پيشرفت ها و تحولات ، دين را به تدريج از زندگي مردم خارج مي‎كند ، و دستورالعمل هاي آن جاي خود را به يافته هاي تجربي و علمي خواهد سپرد . در اين صورت ، كارآمد نبودن دين در رونق امور و پيشرفت انسانها به رخ كشيده خواهد شد .

در حالي كه دين با سفارش به رعايت اصول و ارزشها و قواعد ، همواره نقش خود را ايفا مي‎كند.

به همين جهت در تعاليم انبيا دستوراتي مشاهده مي‎شود كه تنظيم روابط عادلانه اجتماعي در آنها به خوبي قابل مشاهده است ; مثلا مي‎گويد: (و لا تنقصوا المكيال والميزان اني أراكم بخير... - سوره هود ، آيه) - از پيمانه ها و وزنها كم مگذاريد، من شما را در خير و نعمت مي‎بينم .

بنابراين دين درصدد تبيين اكتشاف ، صنعت، كشاورزي، دامداري، شهرسازي و امثال اينها نيست ، بلكه درصدد القاي اصول و ضوابط و دعوت به رعايت آنهاست .

در ميان دنيا و آخرت، آخرت هدف اصلي دين است . انسانها بدون دين، راه كشف سعادت اخروي را به دست نمي آورند. ممكن است زندگي دنيايي شان را به گونه اي سپري كنند ، اما راه آخرت براي آنها قابل كشف نيست . در عين حال معناي اين سخن اين نيست كه دين نسبت به دنيا بي توجه است ، چرا كه راه سعادت آخرت از همين دنيا مي‎گذرد ; و بدون تبيين روابط صحيح در دنيا، سعادت اخروي هم منتفي است . بي تفاوتي دين در قبال دنيا ، كوتاه آمدن در ارائه راه سعادت آخرت است . 54

خداوند در رابطه با هدف از ارسال رسل و انزال كتب مي‎فرمايد :
" ليقوم الناس بالقسط " - سوره حدید ، آیه 25 - " تا خود مردم در اثر هدايت انبيا و كار فرهنگي و فكري آنان، عدالت را به پا دارند . "

قرآن نفرموده است : تا پيامبران عدالت را به پا دارند ، تا شائبه اجراي شريعت و عدالت با اجبار و زور در بين نباشد . 55

· آیه الله شهید مطهری

" استاد مطهري قبل از رفراندم جمهوري اسلامي حكومت مطلوب انقلاب اسلامي را اين گونه معرفي كرد : «جمهوري اسلامي يعني حكومتي كه شكل آن انتخاب رئيس حكومت از سوي عامه است براي مدت موقت ، و محتواي آن اسلامي است . .... آنچه كه مهم است ، اين است كه مردم خود مجری قانون باشند حالا يا مجری‏ قانونی كه خودشان وضع كرده اند و يا مجری قانونی كه فرضا بوسيله يك‏ فيلسوف وضع شده و اين مردم آن فيلسوف و مكتب او را پذيرفته اند و يا مجری قانونی كه بوسيله وحی الهی عرضه گرديده است ..... ولايت فقيه‏ به اين معنی نيست كه فقيه خود در رأس دولت قرار بگيرد و عملا حكومت‏ كند نقش فقيه در يك كشور اسلامی ، يعنی كشوری كه در آن مردم ، اسلام را بعنوان يك ايدئولوژی پذيرفته و به آن ملتزم و متعهد هستند ، نقش يك‏ ايدئولوك است نه نقش يك حاكم؛ وظيفه ايدئولوك اينست كه بر اجرای‏ درست و صحيح ايدئولوژی نظارت داشته باشد...» "56

· آیه الله محمد مجتهد شبستری

از نظر متون دینی هیچ گونه حق حکومت اختصاصی الهی برای انبیا وجود نداشته است . انبیا پیام خداوند را آورده اند . ....نظریه کلامی من اینست که نه انبیا و نه اولیا و نه فقیه از آن نظر که نبی و یا ولی و یا فقیه هستند ، حق هیچ حکومتی از طرف خداوند به آنها تفویض نشده است ....حکومت حق مردم است ...

در اسلام .. هیچ نوع چارچوب کلی برای حکومت معین نشده است ... مسلمانان و مومنان باید شکلی از حکومت را که عدالت را می تواند تحقق ببخشد به وجود آورند ...

ملک ( فرمانروایی و حکومت ) که در قرآن برای بعض پیامبران مطرح شده یک نوع نعمت تلقی شده است نه تفویض حق حکومت از جانب خداوند به یک نبی . 57

· استاد اشکوری

روشن است که در قرآن آیات بسیاری هست که از ولایت مطلقه خداوند و حاکمیت بلامنازع ذات باری بر جهان و هستی و مخلوقات یاد می‌کند ، اما این گزاره‌های توصیفی یا توصیه‌ای به معنای این نیست که : خداوند زمام‌دار و سلطان یا رئیس جمهور و یا نخست وزیر مردم است و حتی در زندگی روزمره آدمیان دخالت می‌کند و هر لحظه دست‌اندرکار صدور امر و نهی حکومتی است .

موضوع مورد بحث اکنون موضوع زمامداری و سلطنت و مدیریت سیاسی و تدبیر امور روزمره مردم است که در دو قلمرو قانون و اجرای قانون مطرح است نه ولایت و حاکمیت خداوند بر هستی و عالم و آدم ؛ و در قرآن حتی یک آیه وجود ندارد که از حاکمیت خداوند بر مردم به معنای فرمانروایی سیاسی و مدنی سخن بگوید .

خداوند بر همه کس و همه چیز ولایت دارد، اما این چه ربطی دارد به این که در فلان مقطع تاریخ و یا فلان نقطه زمان و یا برای همه زمان‌ها و مکان‌ها زمامدار مردم کیست و سازمان دولت و نهاد حکومت چگونه باید باشد ؟

خداوند فرمانروای مطلق است ، اما این فرمانروایی به معنای زمامداری سیاسی و مدنی موضوع فلسفه سیاسی و نوع و ماهیت حکومت و دولت نیست و از این رو تعارضی با زمامدار شدن هیچ‌کس ندارد و ذاتا با هیچ شکل از انواع حکومت مغایر نیست .

از طرف دیگر، .... از این واقعیت تاریخی که پیامبر اسلام در طول ده سال زمام‌دار بوده است ، نمی‌توان نتیجه گرفت که این زمام‌داری وی الزاماً از جانب خداوند و به نمایندگی از سوی الله بوده است .