از یونجه یکساله چه می دانیم؟

[sey]

[FONT=&quot]یونجه های یکساله با داشتن خصوصیات زیر از نظر اقتصادی بااهمیت تلقی می شوند:[/FONT] [FONT=&quot]1- یونجه های یکساله از اجزاء کشاورزی پایدار[SUP]1[/SUP] هستند( [/FONT][FONT=&quot]Anonymous, 2002[/FONT][FONT=&quot] ).[/FONT] [FONT=&quot]2- یونجه های یکساله سالانه 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به خاک اضافه می کنند و باعث افزایش حاصلخیزی خاک می شوند( [/FONT][FONT=&quot]Bauchan, 1998[/FONT][FONT=&quot] ).[/FONT] [FONT=&quot]3- يونجه های یکساله ضمن تولید علوفه به مقدار قابل توجهی، از فرسایش خاک جلوگیری می کنند و همچنین باعث افزایش نیتروژن و مواد آلی خاک و بهبود خواص کیفی و شیمیایی آن می شوند ( الهیاری فرد، 1376 ). [/FONT]
4- در سیستم کشت غله- مرتع یونجه های یکساله می توانند جایگزین آیش شوند و ضمن حاصلخیز کردن خاک از فرسایش آن جلوگیری کنند(Biderbeck et al., 1993 ).
5- بذرهای تولیدی یونجه های یکساله دارای سختی بذری در حدود 96 تا 99 درصد می باشند که پس از پخش شدن در خاک در سال اول قابلیت جوانه زدن و سبز شدن را ندارد، لذا با کاشت گندم در سال اول، این بذرها با حفظ قدرت بقاء و سبز شدن خود در خاک باقی مانده و در اثر نوسانات حرارتی در طی تابستان تغییرات لازم در آن ها صورت گرفته که باعث سبز شدن آن ها در مرحله مرتعی سیستم گندم – لگوم یکساله شده و احتیاج به بذرکاری مجدد نبوده و در صورت رعایت نکات زراعی می توان در سالهای بعد زادآوری یونجه های یکساله را به طور طبیعی تضمین کرد( عزیزی، 1382 ).
6- یونجه های یکساله دارای کیفیت علوفه خوب با تولید در سطح بالا بوده و می توان آن ها را به صورت دیم با پراکنش بارندگی 500-300 میلیمتر کشت کرد(Walsh et al., 2001 ).
7- یونجه های یکساله می توانند در تعلیف دام و اصلاح خاکهای زراعی مورد استفاده قرار گیرند(Anonymous, 1993 ).
8- یونجه های یکساله به عنوان کود سبز و یا گیاه پوششی استفاده می شوند و در کنترل علفهای هرز به عنوان گیاه خفه کننده عمل می کنند(Bauchan, 1998 ).
9- یونجه های یکساله دارای پروتئین خام برابر یا بیشتر از یونجه های چندساله هستند( Shrestha et al., 1998 ).
10- یونجه های یکساله توانایی تثبیت ازت اتمسفری را دارند. آن ها می توانند در حدود 100-90 کیلوگرم در هکتار در سال نیتروژن هوا را تثبیت کنند( Shrestha, 2002 ).
11- یونجه های یکساله دارای سازگاری وسیع با شرایط آب و هوایی مختلف هستند و این توانایی را دارند که جایگزین گونه های دائمی یونجه شوند( Muyekho, 1993).
12- يونجه هاي يكساله آيش سياه را به آيش سبز تبديل مي كنند و ضمن اضافه كردن مواد آلي به خاك باعث اصلاح ساختمان خاك مي شوند( شعباني و همكاران، 1382ب ).
13- بیشتر گونه های یونجه یکساله سریعتر از یونجه های چندساله رشد می کنند(Rumbaugh et al., 1996 ).

در بين یونجه هاي یکساله، گونه Medicago scutellata در حال حاضر متداولترین گونه مورد کشت در ایران است که بهترین رقم آن Medicago scutellata cv.Robinson. است که دارای مشخصات زیر می باشد:
1- اين گونه گونه در رویشگاه اصلی خود در برابر چرای سنگین مقاومت کمی دارد.
2- نسبت به سرما حساس بوده و سازگاری آن با خاکهای شنی کم است.
3- در حالت غیرچرا و ردیفی رشد ظاهری جالبی دارد.
4- به دلیل داشتن بذرهای درشت و گياهچه های قوی بهتر از سایر گونه ها مستقر می شود و جدا کردن بذر از غلاف نیز ساده تر از سایر گونه ها است( سندگل و ملک پور، 1371 ).
5- ارتفاع بوته آن 15 تا 60 سانتیمتر می باشد( Anonymous, 1993 ).
6- برگها کرکدار، ساقه آن برخلاف اکثر گونه های دیگر رشد عمودی دارد و نیام آن با 5 تا 6 پیچش در خلاف جهت عقربه های ساعت و در زمان سبز بودن کرکدار و در مرحله بلوغ و خشک شدن عاری از هرگونه کرک و خار می باشد و خاصیت چسبندگی به پشم گوسفندان را ندارد. در داخل هر غلاف 4 تا 6 عدد بذر زرد قهوه ای رنگ وجود دارد( خلیلی، 1370 ).
7- یونجه یکساله گونه scutellata Medicago دارای غلاف بزرگتر از یونجه های معمولی است و قدرت رقابت بهتری نسبت به دیگر گونه های این جنس دارا می باشد(Anonymous, 2002).
8- وزن هزاردانه آن در حدود 16 گرم است( حیدری شریف آباد و ترک نژاد ، 1379 ).
9- تعداد کروموزمهای آن32 n=2 است( رضایی، 1372 ).
10- درصد پروتئین بذر آن بالا بوده و غلاف آن برای دام بسیار خوشخوراک می باشد از این جهت احشام گرایش زیادی نسبت به مصرف آن دارند و بدین خاطر در چرای تابستانی که از ساقه و برگ خشک شده و غلافهای ریخته شده این گیاه استفاده می کنند امکان تجدید حیات آن در سال بعد به علت کمبود بذر با اشکال مواجه می شود(خادمی، 1375 ).
( خادمی، 1375 ) مهمترین ارقام این گونه عبارتند از :
Medicago scutellata cv.Robinson
Medicago scutellata cv.Snail
Medicago scutellata cv.Sair
cv.Sava Medicago scutellata
cv.Kelson Medicago scutellata

​

 

[sey]

[FONT=&quot]زمان برداشت علوفه در طی مراحل مختلف رشد علوفه باید به گونه ای تنظیم شود که گیاه بتواند رشد مجدد نموده و مقادیر قابل توجهی بذر جهت ایجاد بانک بذر خاک پایدار برای زادآوری طبیعی موفق تولید نماید( حیدری شریف آباد و ترک نژاد، 1379 ). در سیستم تناوبی غله- مرتع استراتژی چرا به منظور تامین علوفه بایستی مدنظر قرار گیرد([/FONT][FONT=&quot] [/FONT][FONT=&quot]1992[/FONT][FONT=&quot] [/FONT][FONT=&quot]Cocks,[/FONT][FONT=&quot] [/FONT][FONT=&quot]). برداشت علوفه در مراحل مختلف فنولوژیکی رشد بر تولید بذر و در نتیجه بانک بذر ارقام مختلف یونجه های یکساله تاثیر دارد به طوریکه برداشت علوفه در مرحله آغاز گلدهی نسبت به مرحله 50 درصد گلدهی بوته ها، از نظر رشد مجدد و تولید بذر و ایجاد بانک بذر غنی در خاک برتری دارد( عزیزی، 1382 ). [/FONT] [FONT=&quot] در تحقیقی نشان داده شد که عملکرد بذر در برداشت نیمه اول خرداد ماه 57 درصد و برداشت در اوایل تیرماه 63 درصد نسبت به شاهدکاهش می یابد( [/FONT][FONT=&quot]Chaichi and Tow, 2000a[/FONT][FONT=&quot] [/FONT] واکنش ارقام یونجه های یکساله به برداشت علوفه در مراحل 50 و 100 درصد گلدهی به طول دوره رشد آن ها بستگی دارد. هرچه دوره رشد بیشتر باشد گیاه برای رشد مجدد بعد از برداشت علوفه فرصت کافی خواهد داشت و دارای عملکرد ماده خشک بیشتری می شود( شعبانی و همکاران، 1384آ ). در یونجه های یکساله قدرت تولید بذر با افزایش طول دوره چرا یا برداشت شدید به طور معنی داری کاهش می یابد( Chaichi and Tow, 2000b ). وجود اختلاف زمانی برای رسیدن به مرحله 50 درصد گلدهی در کشت بهاره برای ارقام زودرس و متوسط رس یک مزیت است و چنانچه برداشت علوفه در آنها در مرحله آغاز گلدهی صورت گیرد، گیاه فرصت بیشتری برای رشد مجدد خواهد داشت و می تواند دوره رشد خود را تکمیل کند و توان تولید بذر آنها بیشتر شده و از نظر تامین و تقویت بانک بذر خاک موفق تر هستند( شعبانی و همکاران، 1384آ ). برداشت يا چرا در يونجه هاي يكساله بايستي در زماني انجام شود كه كمترين خسارت به سطح فتوسنتزكننده و ساختمان گياه در طول دوره رشد رويشي و زايشي وارد آيدChaichi and Tow, 2000a) ).
ارقام دیررس درتیمار برداشت علوفه در مرحله 50 درصد گلدهی دارای بانک بذر ضعیف تری هستند به عنوان مثال Rigidula از گونه Medicago rigidula که یک رقم دیررس است در این تیمار برداشت علوفه دارای بانک بذر حاوی 30/39 عدد غلاف در مترمربع بود در حالیکه رقم Robinson از گونه Medicago scutellata که زودرس می باشد در تیمار برداشت علوفه در مرحله 50 درصد گلدهی دارای 8/234 عدد غلاف در متر مربع بود. مشابه این نتایج توسط مویخو و همکاران( 1993 ) گزارش شده است. براساس بررسی آنها گونه Medicago truncatula در برداشت علوفه در مرحله آغاز گلدهی نسبت به برداشت علوفه در 10 و 20 روز بعد از گلدهی دارای رشد مجدد و عملکرد بذر بیشتر و بانک بذر خاک غنی تر بود( شعبانی و همکاران، 1384آ ).
تحقيقات نشان داد كه گونه Medicago truncatula در تيمارهاي برداشت علوفه در طي دوره رشد تحت تاثير قرار گرفت و در برداشت علوفه در 20 روز بعد از آغاز گلدهي عملكرد بذر نسبت به شاهد( عدم برداشت علوفه ) كاهش يافت. همچنين وزن هزاردانه در اين تيمار كاهش شديد داشت( چايي چي و تاو، 1375 ).
خادمی( 1373 ) در تحقیقی پیرامون عوامل موفقیت در تناوب غله- لگوم گزارش کرد، برداشت در آغاز گلدهی دارای عملکرد بذر بیشتری نسبت به برداشت علوفه در مرحله تشکیل غلافها است.
هرچه برداشت علوفه بعد از گلدهی به تاخیر افتد توان تولید بذر و در نتیجه بانک بذر خاك ضعیف تر می گردد( شعبانی و همکاران، 1384آ ).
آلتینوک و همکاران( 1997 ) نیز گزارش نمودند که با تاخیر در برداشت علوفه در دوره رشد، عملکرد بذر به شدت کاهش می یابد. یونگ و همکاران( 1994 ) همچنین اظهار داشتند برداشت علوفه در مرحله تشکیل غلاف بذر در بسیاری از یونجه های یکساله باعث کاهش شدید عملکرد بذرمی شود. چایی چی و همکاران( a2000 ) نشان دادند که ارقام مربوط به گونه Medicago truncatula نسبت به سایر گونه های یونجه یکساله واکنش بهتری را نسبت به تیمارهای برداشت علوفه یا چرا از خود نشان دادند. ارقام مختلف يونجه هاي يكساله واكنش هاي متفاوتي را دربرابر برداشت علوفه در مراحل مختلف رشد از خود نشان مي دهند كه اين واكنش ها به ميزان زيادي به توليد بذر جهت تامين و تقويت بانك بذر خاك مربوط مي شود( عزيزي، 1382 ). چراي نامناسب باعث تاخير در گلدهي و كاهش عملكرد بذر يونجه هاي يكساله مي گردد( Altinok, 1997 ).
يونجه هاي يكساله چنانجه تحت شرايط چراي نامناسب قرار گيرند، قدرت توليد بذر آن ها كاهش مي يابد. به طوري كه چرا در مرحله تشكيل غلاف بذر در بسياري از ارقام يونجه يكساله باعث كاهش شديد عملكرد مي شود( Young et al., 1994 ).
به منظور حداکثر تولید بذر در یونجه های یکساله بایستی از چرا یا برداشت علوفه در آغاز گلدهی تا پایان مرحله رسیدگی کامل بذر گیاه جلوگیری نمود( خادمی، 1373 ). با انجام روشهای مناسب چرا در طی زمستان و در نواحی با بارندگی 700 میلیمتر در استرالیا مقدار ماده خشک تجمعی لگومها به 2200 کیلوگرم در هکتار رسیده است( Watson et al., 2001 ). عمل چرا، عملکرد دانه را در رقم Serradela از گونه Ornithopus compressus 30 تا 50 درصد کاهش داده در صورتیکه عملکرد دانه یونجه murex تحت تاثیرچرا قرار نگرفته است(Conlan et al., 1994 ).
در تحقيقي بر روي 6 رقم از 2گونه يونجه يكساله نشان داده شد كه برداشت مكانيكي علوفه در بهمن و اسفند ماه توليد بذر را نسبت به شاهد( عدم برداشت ) كاهش مي دهد، فقط در يك مورد مربوط به Medicago truncatula cv.Jamalong برداشت علوفه در دي ماه باعث توليد بذر بيشتري حتي نسبت به شاهد( عدم برداشت ) شده است( Muiry and Reed, 2002 ).
يونجه هاي يكساله مي توانند 3-1 تن در هكتار ماده خشك علوفه را در 60 تا 70 روز بعد از كاشت توليد نمايند( Bauchan, 2002 ).
گونه هايي با عادت رشد خوابيده و ميانگره هاي كوتاه رشد مجدد بهتري نسبت به گونه هايي با ساقه افراشته بعد از برداشت دارند( حيدري شريف آباد و ترك نژاد، 1379 ). يونجه هاي يكساله توانايي برداشت فقط يك چين را دارند و چنانچه زمان برداشت علوفه به طور مناسب تعيين شود گياه مجدداً رشد كرده و عملكرد بذر و ماده خشك مناسبي خواهد داشت( Shrestha et al., 1998 ). گياهچه هاي جوان يونجه در ابتداي رشد كه هنوز سيستم ريشه آن ها تكامل پيدا نكرده است در مقابل چراي سنگين بسيار آسيب پذير هستند( خليلي، 1370 ).