بناهای تاریخی ایران وجهان(جامـــع)

[MOJTABA 77]

کاخ سعدآباد
سعدآباد در دامنهٔ جنوبى کوه‌هاى البرز قرار دارد و به علت ييلاقى بودن منطقه در زمان قاجار، به عنوان محل سکونت تابستانى شاهان مورد استفاده بود. پس از سال ۱۲۹۹ شمسى با الحاق محله‌هايى چون ترش‌محله، شاه‌محله، باغ محله، جعفرآباد، و قاسم‌آباد، اين کاخ وسعت گرفت و به اقامتگاه تابستانى رضاخان اختصاص يافت.
در مجموع ۱۸ کاخ به مناسبت‌هاى گوناگون در مجموعهٔ سعدآباد احداث شد. پس از پيروزى انقلاب اسلامي، با تصويب يک لايحهٔ قانوني، کاخ سعدآباد و نياوران براى آماده‌سازى کاخ جهت بازديد مردم در اختيار وزارت فرهنگ و آموزش عالى قرار گرفت.
درازاى مجموعهٔ سعدآباد که در شمال غربى تجريش واقع شده، از شمال به جنوب در امتداد رودخانه دربند امتداد دارد و اين رودخانه از شمال وارد محوطهٔ کاخ شده و از ديواره جنوبى آن خارج مى‌شود. وسعت مجموعهٔ سعدآباد بيش از ۱۱۰ هکتار است.

 

[MOJTABA 77]

کاخ فيروزه
کاخ فيروزه کاخ کوچک و زيبايى مشتمل بر تالار بزرگ مرکزى و اتاق‌هاى جانبى ان است. اين بنا داراى ايوانى گرد کاخ درکنار استخر آب و در ميان محوطه مشجر است. کاخ فيروزه در زمان ناصرالدين‌شاه ساخته شد. اين کاخ محل استراحت و ناهارخورى شاهان قاجار هنگام تفريح و شکار بود و از نظر کاشى‌کارى داخلى و شيوه معمارى اثر هنرى جالب توجهى به شمار مى‌رود. اين بنا به قصر فيروزه نيز معروف است. اين محل از نيم قرن پيش در اختيار و تملک زرتشتيان تهران قرار دارد.

 

[MOJTABA 77]

کاخ سليمانيه
اين بنا در قرن نوزدهم به دستور سليمان ميرزا فرزند فتحعلى‌شاه و به استناد تاريخ عضدي توسط يکى از معماران سرشناس آن زمان به نام صدر اصفهاني که پدر زن سليمان ميرزا بود در حاشيهٔ شهر کرج آن زمان ساخته شد. بناى دو طبقه و تالار وسيع با دهليز و پلکان و مزين به گچ‌برى‌هاى نفيس و نقوش بى‌نظير از آغاز عهد قاجار به اين کاخ ارزش فراوان داده است. اين باغ و کاخ به فرمان فتحعلى‌شاه سليمانيه ناميده شد.
کاخ سليمانيه امروزه در مرکز شهر کرج واقع شده و در تملک دانشکده کشاورزى کرج قرار دارد.

 

[MOJTABA 77]

کاخ بهارستان
اين کاخ به وسيله مرحوم ميرزا حسين خان سپهسالار در سال‌هاى پيش از ۱۳۰۰ هـ.ق بنياد نهاده شد و سال‌هاى متمادى محل تشکيل مجالس ايران بود و هم‌اکنون به مجلس شوراى اسلامى تعلق دارد. عمارت بهارستان چند سال قبل طعمه حريق شد. هم اينک آسيب‌ديدگى آن به کلى برطرف شده است.

 

[MOJTABA 77]

باغ نگارستان و حوضخانه آن
مجموعه قصر و باغ نگارستان بين سال‌هاى ۱۲۳۲-۱۲۲۲ هـ.ق در زمان فتحعلى‌شاه قاجار به دست دو تن از معماران نامى زمان، استاد عبدالله خان و استاد آقاجانى اصفهاني بنا شد. اين مجموعه در ضلع شمالى ميدان بهارستان، يعنى در جايى که امروزه عمارت سازمان برنامه و بودجه واقع است، قرار داشت. هر چند از اين مجموعه چيزى برجاى نمانده و احتمالاً در اواخر دروهٔ قاجار ويران شده است، اما حوضخانهٔ آن هنوز در گوشه‌اى از وزارت ارشاد برجاست. اين بنا که به سبک بناهاى دوره زنديه ساخته شده، اکنون به عنوان ساختمان گنجينه هنرهاى ملى ايران مورد استفاده است.

 

[MOJTABA 77]

سردر باغ ملى
در دورانى که رضاخان وزير جنگ بود -سال ۱۳۴۰هـ.ق- در مدخل ميدان مشق سابق که محل تمرينات نظامى قشون عهد قاجار و سلطنت فتحعلى‌شاه بود، سردر بلند و باشکوهى ساخته شد. اين سردر جايگزين عمارت ديگرى شد که قبلاً در همين مکان جاى داشت و به بناى فعلى شبيه بود. از آنجا که پس از اندک زمانى بسيارى از زمين‌هاى ميدان مشق به باغ ملى اختصاص يافت، اين دروازه به سردر باغ ملى معروف شد.
بعدها با ساخته شدن بناهاى پيراموني، سردر باغ ملى در ميان ساختمان‌هايى چون پست‌خانه مرکزى و بناى قديمى شرکت نفت ايران و انگليس احاطه شد. ساختمان شهربانى کل کشور، وزارت امور خارجه، موزه و کتابخانه ملک، موزه ملى ايران و کتابخانه ملى ايران و ... نيز در مراحل بعد اين سردر را در برگرفت.
سردر باغ ملى داراى درهايى بزرگ از جنس فلز آهن و آلياژ برنج است که يک سال بعد از اتمام بناى اصلى نصب شد. اين دروازه از سه ورودى با طاق‌هاى هلالى زيبا شکل گرفته است. سردر وسطى بزرگ‌تر از درهاى طرفين است و هر ورودى داراى در دولتى است.
بالاى ورودى وسطى اتاقکى به شکل کلاه‌فرنگى با بام شيروانى ساخته شده که از طريق پنجره‌هايى با طاق هلالي، به دو سوى باغ ملى باز مى‌شود. اين اتاق در اصل نقاره‌خانه بود و از آنجا طلوع و غروب خورشيد را با نواختن شيپور به اطلاع عموم مى‌رساندند.
مصالح عمده اين سردر آجر، سنگ، کاشي، چوب و فلز است که با ترکيب‌بندى و هماهنگى خاص در کنار هم قرار گرفته‌اند. پايه‌ها و ستون‌هاى دروازه تمامى بر روى قطعاتى از سنگ‌هاى سخت استوار شده‌اند. در بخش جنوبى دروازه هشت ستون به صورت جفت در طرفين طاق‌ها برپا است.
قاب کاشى‌کارى در بالاى طاق بزرگ با دو نقش شير و خورشيد و پرچم ايران به گونه‌اى قرينه مزين شده است. در يک سوى شير و خورشيد کلمه مقدس بسم‌الله الرحمن الرحيم و در سوى ديگر جمله نصر من الله و فتح القريب آمده است.

 

[MOJTABA 77]

آثار تاریحی اصفهان

کاخ عالی قاپو * اصفهان *
کاخ عالی قاپو‌ که‌ در گذشته آن را دولتخوانه‌ مبارکه‌ نقش‌ جهان و قصر دولتخوانه ‌می خواندند نمونه ‌منحصر به‌ فردی‌ از معماری‌ کاخ‌های‌ عهد صفوی‌ است ‌و داراى تزئینات نفیسی مانند مینیاتورهای‌ هنرمندانه‌ رضاعباسی‌،نقاش‌ معروف‌ عهد شاه‌عباس‌، نقاشی‌های‌ گل‌ و بوته‌، شاخ‌ و برگ‌، اشکال‌ وحوش‌ و طیور و گچ‌ بری های‌ زیبای‌ به‌ شکل‌ انواع‌ جام‌ و صراحی‌ در تاق‌ها و دیوارها می باشد.
بناى اصلى عالى قاپو از شش طبقه تشکیل شده است. در طرفین در ورودى عمارت شش طبقه دو سکوى سنگى وجود دارد. کتبه‏ اى نیز در بالاى این در قرار دارد که قسمتى از آن با گذشت زمان از بین رفته است. کرباسى که پس از در ورودى قرار گرفته سقفى بلند به اندازه مدخل جلویى ساختمان دارد. در همین کرباس مقابل در ورودى عمارت اصلى درى دیگر با دو سکو در طرفین هست که کرباس را به حیاط پشت ارتباط مى ‏دهد. بالاى این در پنجره‏اى مشبک قرار دارد که از آن نور به داخل کرباس مى ‏تابد. اتاق هاى اطراف همین کرباس در حقیقت محل ادارات دولتى بوده است.
دو راه پله مارپیچ در دو گوشه طبقه اول راههاى ارتباطى را تشکیل مى‏دهند. بالاى طبقه اول چهار طبقه هست که هر دو طبقه علاوه بر اتاقهایى که دارند داراى تالار بزرگ هستند. نخستین تالار به وسیله درى بزرگ به ایوان بخش جلویى عمارت باز مى‏شود. بر در دیوار این تالار نقوشى زیبا و رنگارنگ وجود دارد که اغلب از آثار رضا عباسى است.
طبقه ششم تالارى بزرگ دارد که تماماً گچ کارى است. این تالار که به اتاق صوت نیز شهرت دارد، بر اساس شناخت فیزیکى صوت و انعکاس آن به نحوى ساخته شده که مثل یک استودیوى مجهز به ضبط صدا طنین‏هاى اضافى صدا را از بین مى ‏برده است و اصوات را به صورتى صاف به تمام قسمتهاى تالار مى‏رسانده است. گچ‌بری های‌ اتاق‌ صوت‌ با هدف‌ آکوستیک ‌طراحی‌ و اجرا شده‌اند تا نغمه‌ها و صداها به‌ طور طبیعی‌ و دلنشین‌ شنیده‌ شوند.همانطور که در مطالب پیشین هم گفتم کاخ عالی قاپو در میدان امام ( میدان نقش جهان ) اصفهان واقع شده است .

 

[MOJTABA 77]

تالار تیموری * اصفهان
تالارتیموری در جنوب خیابان استانداری ( صوراسرافیل ) قراردارد که نام دیگر آن عمارت چهارحوض است. تالار تیموری از بناهای دوره تیمور گورکانی است که در سال 805 هـ.ق بعد از قتل عام مردم اصفهان ، تیمورلنگ دستور ساخت آنرا در مجاورت باغ نقش جهان داد .
این تالار در ابتدا دارالحکومه بوده است . تالار تیموری دارای سالن وسیع ، با ایوان بزرگی در مقابل آن همراه با چند اتاق متصل به هم ، دارای تزئینات بسیار جالب از نوع طاربندیهای گچی است و پنجره‌های گچبری بسیار ریز و قشنگی داشته است .
در دوران حکومت پهلوی تالار تیموری محل لشکر و سربازان بود که در سال 1327 هـ.ش به باشگاه افسران اختصاص یافت و همزمان با آن به تقلید از مینیاتورهای کاخ چهلستون تابلوهای مینیاتور را به ترئینات آن اضافه کرده‌اند .
بر دیوار مقابل ایوان شرقی لوح سنگی مرمرین بر دیوار نصب شده که نشان می‌دهد در سال هزار و سیصد و بیست و هفت به دستور محمد رضا شاه پهلوی این بنا تعمیر و بازسازی شده است .
سنگاب بسیار نفیس و زیبای بنا دارای اشعاری زیبا که به خط نستعلیق برجسته روی آن حجاری شده است . این سنگاب وسط یکی از باغچه‌های این کاخ در ضلع جنوبی زینت بخش عمارت است .
در جلوی تالار حوض آبی وجود داشت که به چهارحوض معروف بوده و بنابراین این تالار را ، عمارت چهارحوض نیز می‌نامیدند . این تالار که چندین دوره از هنر معماری اسلا می را به تصویر می کشد ، اکنون در اختیار موزه تاریخ طبیعی اصفهان است .

 

[MOJTABA 77]

میدان امام ( میدان نقش جهان )* اصفهان *
در محل این میدان (قبل از آنکه شهر اصفهان به پایتختى صفویه انتخاب شود) باغى وسیع به نام نقش ‏جهان وجود داشته است. در دوره شاه‏ عباس اول،این باغ را تا حدود امروزى آن وسعت داده شده و در اطراف آن بناهای تاریخی مشهوری چون مسجد امام (ضلع جنوبی ) و مسجد شیخ لطف الله ( ضلع شرقی ) و عمارت عالی قاپو (ضلع غربی) و سر در قیصریه به وجود آمده است.
مساحت این میدان حدود 85 هزار متر مربع مى‏باشد. در دوره شاه‏ عباس و جانشینان او این میدان محل بازى چوگان و رژه ارتش و چراغانى و محل نمایشهاى مختلف بوده است. دو دروازه‌ سنگی‌ چوگان‌ در شمال‌ و جنوب‌ این‌میدان‌ تعبیه‌ شده ‌است‌.طول این میدان از شمال به جنوب بالغ بر 500 متر و عرض آن در حدود 150 متر است. به عقیده عموم سیاحان خارجى میدان شاه یکى از بزرگترین میدانهاى جهان است. میدان نقش جهان شاهد بسیارى از خاطرات تاریخى ایران درچهار قرن اخیر بوده است. خاطرات زندگى شاه عباس کبیر و جانشینان او تا آخر عهد صفویه بااین میدان بزرگ تاریخى به هم آمیخته است .
همانطور که قبلا اشاه کردم میدان امام اولین مکان تاریخی در ایران بود که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شد.

 

[MOJTABA 77]

کلیسا و موزه وانک * اصفهان = نصف جهان *
در میان 14 کلیساى بنا شده درمحله جلفا (جنوب زاینده رود )، کلیسای سن سور که مشهور به کلیسای وانک است از نظر معماری و تزیینات نقاشی از همه مشهور تراست . این کلیسا را آمنا پرکیچ (نجات دهنده) نیز می نامند.
ساختمان آن در سلطنت شاه ‏عباس دوم در سال 1065 هجرى آغاز شده و در سال 1074 به اتمام رسیده است. این کلیسا تزئینات نقاشى، گل و بوته و کاشى‏کاریهاى جالب و تابلوهاى زیبائى از زندگانى حضرت مسیح(ع) را در بردارد و به غیر از تابلوهاى نقاشى آن، که نفوذ صنعت نقاشى ایتالیا و هلند در آن پدیدار است، نوع معمارى و تمام تزئینات دیگر آن ایرانى است. در جنب کلیساى وانک , موزه جالب کوچکى بر اهمیت کلیساى مزبور افزوده است. این موزه قدیمى‏ترین کتابى را که در اصفهان به چاپ رسیده است در اختیار دارد و فرامین سلاطین ایران مجموعه جالبى است که در موزه مزبور دیده مى‏شود.
قرن يازدهم هجري ، تعدادي از ارامنه ساكن در ارمنستان فعلي به اصفهان منتقل گشته و در دهكده اي در جنوب غرب اصفهان سكونت داده شدند . نام آن دهكده را جلفا گذاشتند . پادشاهان صفوي براساس فراميني كه صادر كردند ، آزادي هاي مذهبي براي آنها را تضمين نمودند و اين اقليت ارامنه را مورد حمايت قراردادند . در بين ساكنان جلفا ، تجار و افرادي كه دانش فني آن دوران را دارا بودند ، وجود داشتند . با كمك و مساعدت تجار ارمني چند كليسا از جمله كليساي وانك احداث گرديد . اكنون جلفا بخشي از شهر اصفهان محسوب مي گردد . كليساي وانك يكي از زيباترين كليساهاي ايران است كه داراي آميخته اي از معماري ایراني و اروپائي مي باشد . داخل كليسا تزئينات هنري از جمله گچبري ، نقاشي و طلاكاري وجود دارد . در كنار كليسا ، موزه با ارزشي وجود دارد كه در آن تابلوهاي نفيس نقاشي ، كتب خطي و ساير اشيا نفيس هنري ديده مي شود .

 

[MOJTABA 77]

شهر زیرزمینی نوش آباد
شهر زیرزمینی نوش آباد تونلی دست کن با فضاهای معماری است که در عمق 3 متری زمین قرار گرفته است. این شهر زیرزمینی حدود دو سال پیش هنگامی که یکی از اهالی نوش آباد در حال کندن زمین بود؛ کشف شد و در نخستین فصل از کاوش های باستان شناسی مشخص شد که شهر زیرزمینی نوش آباد در دوره های اسلامی مورد استفاده قرار می گرفته است و احتمالا پناهگاه مردم نوش آباد بوده است اما هم اکنون بخش هایی از این معماری دست کن در فاضلاب نوش آباد غرق شده است.
شهر زیر زمینی نوش آباد، شهری سه طبقه است که طبقه اول آن در عمق 3 متری و طبقه سوم آن در عمق 16 متری از سطح زمین ساخته شده است. ارتفاع هر طبقه حدود 180 سانتی متر است. باستان شناسان با توجه به محدود بودن کاوش های خود در این شهر زیرزمینی هنوز وسعت دقیق این شهر را نمی دانند اما با توجه به دالان های تو در توی این شهر و فضاهای مختلف تصور می شود این شهر دارای چندین هزار متر وسعت باشد
پژوهش های باستان شناسی و مطالعات مردم شناسی نشان می دهد شهر زیر زمینی نوش آباد تا اواخر دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است و مردم نوش آباد از دست راهزنی به نام «نایب حسین» مدت ها در این شهر زیرزمینی دست کن زندگی می کردند.
شهر نوش‌آباد در۸ کیلومتری شهر کاشان جای گرفته است این شهر از جمله شهرهای مهم تاریخی است که آثار بسیار زیادی را از جمله قلعه‌ها و مساجد در خود جای داده اما تاکنون مورد توجه چندانی قرار نگرفته‌اند.

 

[MOJTABA 77]

كاخ چهلستون
عمارت چهلستون در اوايل قرن 11 هـ .ق در ميان باغ و مجموعه بناها و كاخهاي محوطه دولتخانه صفوي ساخته شده است . اين عمارت عمدتاً به منظور پذيرائي رسمي از ميهمانان و سفراي خارجي ، طي سه مرحله و طبق يك طرح واحد ساخته شده است . مرحله اول ـ تالار اصلي و بزرگ . مرحله دوم ـ ايوان آئينه و اطاقهاي طرفين آن . مرحله سوم ـ ايوان ستون دار كه از هجده عدد ستون و سقف چوبي تشكيل شده است . نام چهلستون به نشانه كثرت ستونها و انعكاس تصوير بيست ستون در آب استخر است .
نقاشي هاي ديواري چهلستون زير نظر هنرمند نامدار عصر صفوي ، رضا عباسي با خصلت بزرگ نمائي به شيوه مينياتورهاي ايراني انجام گرفته است . چهار تابلو بزرگ داخل سالن ، صحنه هايي از ميدانهاي جنگ و مجالس پذيرائي پادشاهان صفوي را نشان مي دهد . دو تابلو بزرگ مياني از الحاقات بعدي با موضوعات مشابه است كه به قلم صادق نقاش باشي (هنرمند دوره قاجار) ترسيم شده است . متأسفانه بسياري از نقاشي هاي دوره صفوي در زمان حكومت ظل سلطان ، تخريب گرديده است . از اشعار دلپذير نجيب كاشاني كه به (خط محمد صالح اصفهاني) بر پيشاني ايوان ستوندار مرقوم گرديده ، چنين مستفاد مي گردد كه اين عمارت بي نظير در اوايل قرن 12 هـ.ق دچار آتش سوزي گرديده و در زمان شاه سلطان حسين صفوي تعمير شده است .

 

[MOJTABA 77]

بازار قيصريه
سردرب قيصريه در شمال ميدان امام (نقش جهان) ساخته شده است . اين سردرب ، يكي از زيباترين نقاشي هاي مربوط به دوران صفويه را نشان مي دهد . از اين سردرب ، وارد يكي از زيباترين بازارهاي جهان مي شويم . اين بازار در دوران صفويه مركز فروش كالاهاي گران قيمت بوده است و نمايندگان شركتهاي خارجي در اين مكان داراي حجره هائي بوده اند . بازار اصفهان يكي از بزرگترين بازارهاي ايران است كه داراي قسمتهاي مختلف مي باشد و در هرقسمت كالاهاي خاصي را به فروش مي رسانند . براي مثال قسمت صنايع دستي ، طلا و نقره ، قالي ، كفش و غيره . بازديد از همه قسمتهاي بازار ساعتها به طول مي انجامد

 

[MOJTABA 77]

مسجد امام
در جبهه جنوبي ميدان نقش جهان ـ (ميدان امام) ـ يكي از زيباترين مساجد جهان اسلام قراردارد كه به دستور شاه عباس اول ، توسط استاد علي اكبر اصفهاني احداث گرديده است . در مرحله اول سردرب اصلي و جلوخان ورودي با دو مناره خارجي مسجد ساخته مي شود . درب مسجد با ورقهاي نقره و طلا تزئين گرديده و مربوط به دوره شاه صفي ، جانشين شاه عباس اول است . در داخل مسجد يك حياط اصلي و مركزي ، با چهار ايوان و دو حياط فرعي جانبي قراردارد . گنبد خانه جنوبي به صورت دو پوش اجرا گرديده و فضاي بين اين دوگنبد حدود 12 متر ارتفاع دارد . ارتفاع گنبد خارجي از كف مسجد 50 متر مي باشد . كتيبه هاي مسجد، توسط خطاطان و خوشنويسان معروف دوران صفويه مانند : عليرضا عباسي ، عبدالباقي تبريزي ، محمدصالح اصفهاني و محمدرضا امامي مزين شده است . تمام سطوح جرزها و ديوارها و گنبد و مناره ها و طاق نماهاي داخلي و خارجي مسجد از كاشيهاي هفت رنگ و مرعق پوشيده شده است . نقوش اين كاشي كاريها (گل و بوته ها) به صورت مجرد و رمزي ظاهر مي شود.

 

[MOJTABA 77]

مسجد شيخ لطف اله
در ضلع شرقي ميدان امام (نقش جهان) مسجدي قراردارد كه در زمان شاه عباس اول صفوي ، هنگام احداث ميدان و همراه با بناهاي اطراف آن به منظور محل عبادت و حوزه تدريس مرحوم شيخ لطف اله ، كه از علما و روحانيون بزرگ جبل عامل در لبنان بوده ، ساخته شده است . ساختمان مسجد در سال 1011 هـ .ق آغاز و در سال 1028 به پايان رسيده است . اين مسجد داراي يك شبستان زيرزميني است كه كف گنبدخانه را از سطح زمين بالاتر قرارداده است . به خاطر استفاده هاي خاص علمي ـ مذهبي از اين مسجد ، نيازي به احداث حياط و مناره نبوده است . گنبد بر روي هشت طاق جناغي قرار گرفته و لبه اين طاقها با كاشيهاي پيچ به رنگ فيروزه ، تزئين يافته است .
سطوح داخلي به ويژه محراب مسحد شيخ لطف اله از شاه كارهاي بي نظير هنر كاشي كاري هفت رنگ و معرق است. در محراب دو كتيبه وجود دارد كه عبارت ذيل بر آنها نوشته شده است : عمل فقيرحقير محتاج به رحمه خدا محمد رضا بن استاد حسين بنا اصفهاني .
اين نوشته مبين آن است كه استادان و هنرمندان و سازندگان بناهاي آن زمان در مقابل قدرت جان آفرين تسليم فرود آورده و هرگز نخوت و تكبر به وجودشان راه نيافته است .

 

[MOJTABA 77]

مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان در گوشه شمال غربي ميدان قديم احداث گرديده است . مسجد اوليه دركنار روستاي قديمي ياوان و احتمالاًُ بر روي يك بناي مربوط به قبل از اسلام احداث گرديده است .
شهر اصفهان در سال 24 هجري ، دين مبين اسلام را مي پذيرد و اولين مسجد رادر محل فعلي با ابعادي محدودتر در سال 156 هجري مي سازد . در قرن سوم هجري به علت گسترش شهر و ازدياد جمعيت ، مسجد وسيع تري بر روي مسجد اوليه پايه ريزي مي گردد . عمده ترين سبك معماري به كار رفته در مسجد مربوط به دوره سلجوقي ، به شيوه رازي است . در اين شيوه كاربرد آجر و ايجاد نماهاي آجري با طرحهاي گره در حد اعلاء مهارت و زيبائي در نماي داخلي و خارجي گنبدهاي خاكي و نظام الملك ظاهر گشته است . گچ بري محراب او لجايتو ، تزئينات كاشي كاري و خطوط بنائي و مقرنس سازي هاي مختلف ايوانها همراه با كتيبه هاي خط كوفي و ثلث ، نشانگر كوشش و علاقه هنرمندان اصفهاني در بناي اين مسجد مي باشد . مسجد جامع اصفهان را مي توان ، به حق دايره المعارف معماري و يادگارهاي با ارزش تاريخي ، فرهنگي و هنري شهر اصفهان محسوب نمود و به خاطر همين ارزشهاي نهفته اش ، حفاظت و مراقبت از آن ، از جمله وظائف ديني ، ملي و فرهنگي همگان تلقي مي گردد .

 

[MOJTABA 77]

كاخ هشت بهشت
كاخ هشت بهشت در ميان باغ بلبل ، داخل مجموعه دولتخانه دوره صفوي در زمان حكومت شاه سليمان (در نيمه دوم قرن 11 هجري قمري) ساخته شده است . موقعيت ممتاز باغ و عمارت هشت بهشت به گونه اي بوده كه ورودي هاي باغ از كليه اضلاع آن انجام مي گرفته است . در جنوب باغ هشت بهشت در زمان شاه سلطان حسين ، مجموعه مدرسه و كاروان سرا و بازارچه احداث گرديده است .
نام هشت بهشت عمدتاً در اصطلاح زمان خود ، به معناي هشتي يا ورودي بهشت بوده است . عمارت هشت بهشت در دو طبقه و بر روي يك كرسي با ازاره سنگي ساخته شده و تركيب احجام و فضاهاي معماري به گونه اي ماهرانه و متناسب انجام گرفته است . در وسط ساختمان ، فضاي اصلي و مركزي قرار دارد كه در پلان به صورت هشت ضلعي است . ارتباط دو طبقه از طريق دو دستگاه راه پله انجام مي گيرد كليه سطوح ايوانهاي هشتي مركزي ، اتاقها و راهروها ، با سبكهاي متنوعي تزيئن شده است . از جمله خصوصيات منحصر به فرد اين عمارت ، حوض مرواريد و آبشار ايوان جنوبي است كه آب آن از حوض فوقاني تأمين شده است

 

[MOJTABA 77]

پل خواجو
در قسمت شرق رودخانه زاينده رود و پل خواجو از آثار دوره صفويه در سال 1060 هجري ، مصادف با زندگي شاه عباس دوم احداث شده است . پل خواجو در طراحي قديم براي چندين منظور در نظر گرفته شده است . قسمت فوقاني براي حركت سريع و عبور كالسكه ها و چهارپايان بوده در حالي كه بخش تحتاني عمدتاً براي حركت آرام و توقف و تأمل عابرين پياده بوده است . قسمت زيرين تماماً از سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دهانه هاي عبور آب به صورت بند با تخته هاي قطور چوبي قابل كنترل بوده و با بستن كامل دهانه ها سطح آب در قسمت غربي پل بالا آمده و درياچه كوچكي را به وجود مي آورد . در سمت شرقي ، پلكانهاي سنگي انسان را تا حد تماس با آب به پائين هدايت مي كند . ضمن اينكه اين پلكانها خود محلي براي نشستن و لذت بردن از مناظر طبيعي مي باشد . در قسمت مركزي پل ، عمارت بيگلربيگي در طبقه فوقاني و در دو طرف راهروي پل براي پذيرائي و تشريفات رسمي ساخته شده است كه اطاقهاي آن در دوره هاي مختلف با نقوش رنگ طلائي تزئين گرديده است .

 

[MOJTABA 77]

سي وسه پل
زماني كه اصفهان به عنوان مركز حكومت دولت صفويه انتخاب مي گردد ، جهت گسترش شهر به طرف جنوب متمايل مي شود . و عنصر مهم شهرسازي در آن طرح ، محور چهار باغ بوده كه از دروازه دولت به سوي جنوب احداث مي گردد و حدود شش كيلومتر طول آن بوده است . اين خيابان الزاماً از رودخانه عبور مي نمايد و بدين جهت معماران آن زمان، پل الهورديخان را كه به سي و سه پل معروف مي باشد بر روي زاينده رود و منطبق بر محور چهارباغ ايجاد مي نمايند . زمان احداث پل درحد فاصل سالهاي 1008 تا1011 هجري قمري بوده و طول آن سيصد متر و عرض آن 14 متر مي باشد . اين پل از معماري بسيار زيبا و متناسب برخوردار است ، نظم طولاني دهانه هاي آن ، ابهت و وقار خاصي در آن به وجود آورده است . در طرفين سطح فوقاني ، دو راهروي سرپوشيده ساخته شده كه هم در زمستان و هم در تابستان سرپناه مطمئني براي عابرين مي باشد . پل الهورديخان را مي توان نتيجه مطلوب تركيب فنون در مهندسي با هنر معماري محسوب كرد .

 

[MOJTABA 77]

آتشگاه
كوه آتشگاه در 7 كيلومتري غرب اصفهان در همان مسير منارجنبان قراردارد . ارتفاع اين كوه حدود 1680 متر از سطح دريا است . در زمان ساسانيان يك آتشكده در بالاي اين كوه احداث شده است . ساختمان از خشت هاي بسيار بزرگ و ضخيم ساخته شده است . جايگاه و محل روشن نگه داشتن آتش هنوز در بين خرابه هاي بالاي كوه ديده مي شود و اين بنا يكي از معدود بناهاي مربوط به دوران قبل از اسلام است .
منارجنبان
منارجنبان يكي از آثار تاريخي مشهور ايران است كه در 5 كيلومتري غرب اصفهان در جاده اصفهان به نجف آباد قراردارد . ساختمان داراي يك ايوان و دو مناره است . قبر عبداله اين محمد ابن محمود يكي ازچهره هاي شاخص قرن 8 هجري در اين بنا قراردارد . احداث اين بنا همزمان با دوران حكومت ايلخانيان مغول مي باشد . اين بنا از نقطه نظر معماري ، داراي ارزش فراواني است . يكي از ويژگيهاي اين بنا اين است كه اگر يكي از مناره ها تكان داده شود ، مناره دوم و تمام ساختمان تكان و حركت بسيار محسوس دارد . ارتفاع ايوان از سطح زمين 10 متر و ارتفاع مناره ها 5/17 متر مي باشد . مسئله بسيار مهم اين است كه اين بنا را براي تكان دادن نساخته اند وتكان دادن زياد آن موجب ويراني بنا مي گردد

 

[MOJTABA 77]

مسجد حكيم
مسجد حكيم اصفهان يكي از مساجد بسيار نفيس چهار ايوانه است كه در فاصله سالهاي 1051 تا1073 هـ .ق مقارن با سلطنت شاه صفي و شاه عباس دوم به همت طبيب حكيم محمد داوودخان ملقب به تقرب خان بر روي ويرانه هاي مسجد جامع جور جيراز بناهاي قرن چهارم هجري ساخته شده است . براساس كتيبه هاي موجود ، معمار اين بنا محمدعلي بن ستاد علي بيك اصفهاني است . آنچه مسجد حكيم را در عداد مساجد بسيار نفيس دوران صفويه قرار مي دهد ، ارزشهاي خاص معماري ، كتيبه هاي متعدد آن است كه به دست استاد محمدرضا امامي ، خوشنويس نامدار عصر صفويه تحرير شده است . از ديگر قسمتهاي ديدني اين بنا مي توان به محراب بسيار زيبايي كه با مقرنسها و كتيبه ها كه به خط ثلث بر زمينه لاجوردي تزئين يافته است اشاره كرد .

 

[MOJTABA 77]

مسجد سيد
مسجد سيد بزرگترين و مشهورترين مسجد اصفهان از قرن سيزدهم هجري است كه به دستور(حجت الاسلام حاج سيدباقر شفتي ) از علماي بزرگ اماميه كه در دوره سلطنت محمدشاه قاجار مي زيسته بنا شده است ، در تزئينات كاشيكاري با طرح گلدان و منظره هائي كه نمايش داده شده است . رنگ قرمز روشن نقش عمده اي دارد و اين همان رنگي است كه در مساجد ديگر دوره قاجار مانند مسجد رحيم خان و مسجد ركن الملك نيز مشاهده مي شود . آرامگاه (سيد حجه الاسلام ) كه بسيار مجلل و باشكوه بنا شده است ، در گوشه شمال شرقي صحن مسجد قرار دارد . در اين مسجد تاريخهاي متعددي از سال 1255 تا1311 هجري ديده مي شود كه كتيبه هاي آن به خط محمدباقر شريف شيرازي است . تزئينات داخل گنبد آرامگاه ، از نوع تزئينات گچبري ، آئينه كاري و طلاكاري است كه به همراه ضريح نقره و طلاكوب آن با خطوط بسيار زيبا از قسمتهاي تماشائي اين مسجد مي باشد .

 

[MOJTABA 77]

گنجينه هاي هنرهاي تزئيني
گنجينه (موزه) هنرهاي تزئيني ايران در عمارت تاريخي ، ركيب خانه قراردارد . كه در اوايل قرن 11 هـ .ق مقارن با سلطنت شاه عباس اول در ميان مجموعه بناهاي دولتخانه صفوي احداث و به عنوان محل نگهداري لوازم سواركاري و يراق آلات مركب سلطنتي مورد استفاده قرار مي گيرد . اين عمارت در دوره قاجار ، اندوني ظل السلطان حاكم اصفهان بوده و در دوره پهلوي نيز به عنوان اداره و ثبت احوال مورد استفاده قرار داشته است . اين گنجينه مشتمل بر بخشهاي مختلف خوشنويسي از قبيل آثار خطي و كتابت ، جلد سازي و نگارگري و آثار لاكي ، بافته ها و رودوزيهاي سنتي ، فلزكاري ، آثار چوبي ، سفال و آبگينه مي باشد كه يادگارهاي نفيس و ارزشمندي از دوره صفوي و قاجاريه را در بر مي گيرد .

 

[MOJTABA 77]

مهمانسراي عباسي ، موزه هنرهاي تزئيني دوران معاصر
يكي از كاروانسراهاي قرن 11 هجري كه در مركز اصفهان قرار داشت به يك مهمانسراي بسيارمجلل و زيبا تبديل شده است . ضمن مرمت كاروانسرا با همان بافت اصلي و سنتي بخشهاي جديدي هم به اين كاروانسرا اضافه شده است . براي تزئين قسمتهاي مختلف اين كاروانسرا از بسياري از هنرهاي تزئيني كه طي قرون گذشته در بناهاي تاريخي اصفهان به كار گرفته شده بودند الهام گرفته شده است و با ياري صدها استاد و هنرمند ايراني كه در زمينه هنرهاي تزيئني داراي دانش و تجربه كافي بودند اين مهمانسرا به يك موزه تبديل گرديده است . قسمتهاي مختلف اين مهمانسرا به شكل زيبا و بي نظيري تزئين شده و اين مكان تنها يك مهمانسرا نيست بلكه گنجينه اي از هنرهاي تزيئني دوران معاصر است . ديدار از اين مجموعه زيبا را به گردشگران عزيز توصيه مي كنيم .
.

 

[MOJTABA 77]

دروازه های تاریخی تهران

دروازه محمدیه
این دروازه در سال 1263 ه.ق هم زمان با آخرین سال های سلطنت محمدشاه قاجار در روی باروی قدیمی شاه تهماسب ساخته شد و در آن تاریخ شهر تهران دارای دروازه ای جدید شد که دروازه نو یا به مناسبت نام محمد شاه ، دروازه محمدیه نام گرفت. این دروازه در جنوب محله ای به نام دروازه نو در نزدیکی میدان محمدیه احداث گردید و خوشبختانه از گزند آسیب های زمانه سالم مانده است و تنها دروازه ای است که از تهران قدیم باقی مانده است.
تهران در دوره فتح علی شاه و محمد شاه دارای همان شش دروازه دوره صفوی بود . در زمان محمد شاه علاوه بر این شش دروازه یک دروازه نیز بر روی ارگ تهران ساخته شد که خوشبختانه این دروازه هنوز هم در نزدیکی میدان اعدام یا محمدیه کنونی باقی مانده است. این دروازه زیبا که به دلیل ساخت در دوره محمد شاه به محمدیه معروف است با نام دروازه نو یا دروازه غار نیز خوانده می شده است. در حال حاضر این دروازه در وضعیت بسیار نابسامانی به سر می برد و خطر تخریب آن را تهدید می کند.

 

[MOJTABA 77]

كاروانسراي عباسي ، واحد اقامتي و پذيرائي جديد
در قرن يازدهم هجري كه در دوران صفويه ، در سراسر ايرذان و در نقاط بسيار حساس ، كاروانسراهاي بسيار زيبا احداث گرديد كه در نوع خود در جهان بي نظير هستند . در حقيقت مي توان گفت كاروان سراهاي مورد نظر براي توسعه گردشگري به ويژه جهانگردي تجاري مورد استفاده قرار مي گرفت و اماكن بسيار مناسبي براي اقامت و مبادله كالا به حساب مي آمدند . از قرن 12 هجري به بعد اين كاروانسراها مورد بي مهري قرار گرفتند و بسياري ازآنها نيمه ويران شدند . به دليل مكان مناسب كاروانسراها و استحكام آنها تعدادي از آنها جهت استفاده هاي مختلف بازسازي شدند . از جمله تبديل يك كاروانسرا در درون شهر اصفهان به يك هتل بي نظير و زيبا . در طي سه سال گذشته به ابتكار رياست سازمان ايرانگردي آقاي مهندس معزل الدين تعدادي از اين كاروانسراها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفتند تا آنها را به اماكن اقامتي و پذيرائي براي گردشگران ايراني و خارجي آماده كنند . از جمله كاروانسراي عباسي در 40 كيلومتري جاده اصفهان به تهران يكي از آنهاست كه در آينده بسيار نزديك نه تنها به عنوان يك اثر تاريخي بلكه به عنوان يك واحد اقامتي و پذيرائي كه داراي فضائي بسيار زيبا سنتي و آرامش بخش مي باشد . به تأسيسات جهانگردي اصفهان اضافه مي گردد . با تداوم اين ابتكار نه تنها كاروانسراهاي عباسي از ويراني كامل نجات مي يابند بلكه به صورت تأسيسات اقامتي و پذيرائي مورد نياز در گوشه گوشه ايران ظاهر مي شود . شرحي كه در اين نقشه راهنما آمده است بسيار مختصر و تنها مورد تعدادي از آثار تاريخي و جاذبه هاي جهانگردي شهر اصفهان مي باشد . در اين شهر بيش از 2000 اثر تاريخي به ثبت رسيده وجود دارد كه امكان معرفي همه آنها امكان پذير نيست لذا از گردشگران عزيز تقاضا مي شود براي كسب اطلاعات درباره ساير آثار تاريخي و جاذبه هاي جهانگردي به دفتر اطلاع رساني سازمان گردشگری واقع در ميدان امام جنب عمارت تاريخي عالي قاپو و يا با تلفن 228491 تماس حاصل فرمائيد .

 

[MOJTABA 77]

دروازه باغ ملی
سر در باغ ملی عمارتی ساخته شده در سال 1340 ه.ق می باشد که بر سکوی عمارت دیگری در همین مکان و با شمایلی نه چندان بی شباهت با بنای اولیه ساخته گردید. در شمال دروازه ، میدانی بود که تمرینات نظامی قشون ، در عهد قاجار در آن انجام می پذیرفت و به میدان مشق شهرت داشت ؛ به دستور رضاشاه دروازه قدیم تخریب و در جای آن عمارت فعلی بنا شد.
میدان باغ ملی بعدها با ساخته شدن عمارت های دولتی در آن رفته رفته موجودیت باغ مانند خود را از دست داد و با ساخته شدن ساختمان های شهربانی کل کشور ، ساختمان شرکت نفت ، وزارت خارجه و پست به صورت مرکز ساختمان های اداری درآمد و از آن میدان تنها عمارت سردر باقی ماند و نام آن سینه به سینه با نام باغ ملی تداوم یافت. بر دروازه های عمارت سردر باغ ملی یک سال پس از اتمام بنا ، درهایی نصب شد که بسیار باشکوه و زیبا بودند و خوشبختانه با گذشت زمان و بی مهری آن ، هنوز هرچند با پذیرش آسیب هایی پا برجا مانده اند.

 

[MOJTABA 77]

دروازه قزوین
مشهورترین و معروف ترین دروازه تهران عصر قاجار را می توان دروازه قزوین نامید . این دروازه شهرت خود را مدیون سفر اروپاییان و جهانگردانی است که به تهران سفر کردند و به دلیل آن که تقریبا همه آنها از این دروازه وارد شهر می شدند ، برای همین در سفرنامه های خود از آن بسیار یاد کرده اند. محل این دروازه در حال حاضر تقریبا ابتدای خیابان قزوین کنونی بوده است که در حدود یک سال است شهرداری تهران تصمیم به بازسازی این دروازه قدیمی را در میدان قزوین کمی پایین تر از محل اصلی آن گرفته است و در حال حاضر به صورت زیبایی این دروازه و ارگ دور آن بازسازی شده است. این دروازه به دلیل آن که اول جاده قزوین و رشت به حساب می آمده است به این نام شهرت پیدا کرده است .

 

[MOJTABA 77]

دروازه های تهران
تهران اولین بار در دوره صفویه دارای دروازه گردید. شاه طهماسب صفوی در دوران سلطنت خود به دلیل علاقه خاصی که به تهران و آب و هوای تمیز آن داشت دستور داده بود که دور تا دور شهر تهران را ارگی کشیده و شش دروازه بر روی آن بنا کنند. این ارگ دارای 114 برج به تعداد سوره های قران کریم بود و تا اوایل دوره ناصرالدین شاه همچنان پابرجا بود که در این زمان به طور کامل تخریب گردید و به جای آن تهران گسترش پیدا کرد و دارای دوازده دروازه گردید . این دروازه ها تا پایان حکومت قاجار باقی بودند و در دوره رضاشاه با گسترش تهران دستور تخریب آنها مانند بسیاری از آثار تاریخی تهران صادر گردید. در حال حاضر تنها دروازه ای که از تهران قدیم باقی مانده است دروازه محمدیه در نزدیکی میدان اعدام(محمدیه کنونی) و دروازه باغ ملی می باشد.

 

[MOJTABA 77]

خانه های قدیمی تهران

خانه امین السلطان
در خیابان لاله زار ، کوچه قدیمی به نام اتحادیه قرار دارد که یکی از مهم ترین خانه های تاریخی دوره قاجار در انتهای آن قرار گرفته است. این خانه باغ زیبا متعلق به امین السلطان، صدراعظم مقتدر دوره ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه و محمد علی شاه بود که بسیاری از تصمیمات مهم سیاسی آن دوران در آن گرفته می شده است. مساحت باغ در زمان قاجار بیشتر از حال حاضر بوده و ساختمان های آن به مرور زمان تخریب شده است. پارکینگ وسیعی در غرب این خانه قرار دارد که با توجه به آثار باقی مانده بر روی دیوارهای آن می توان فهمید که محوطه وسیع آن، جزء املاک امین السلطان بوده است .
اعتمادالسلطنه در خاطرات خود در مورد این بنا می نویسد: «عصر باغ امین السلطان رفتم، خودش نبود. جلال الدوله و میرزا نظام آن جا بودند. عمارت بسیار عالی ساخته. باید صد هزار تومان تا به حال خرج کرده باشد. کسی در ایران عمارت به این خوبی هنوز نساخته است.
امین السلطان صدراعظم معروف دوره قاجار که در دوران پادشاهی سه شاه قاجار یعنی ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه و محمد علی شاه منصب صدارت را برعهده داشت دو خانه و باغ بسیار زیبا در تهران دارد که یکی از آنها همان محل فعلی سفارت روسیه و یا پارک اتابک می باشد و دیگری خانه ای بزرگ در خیابان لاله زار کوچه اتحادیه می باشد که از زیباترین خانه های این دوران به حساب می آید. این خانه وسیع و باغ آن که به مرور زمان قسمت هایی از آن جدا شده است محل اصلی زندگی امین السلطان به حساب می آمده است.