۷- مسجد چهار پادشاهان
مسجد چهار پادشاهان» یا چهار پادشاه یکی از
آثار تاریخی و گردشگری گیلان در شهر لاهیجان و مدفن چهار تن از شاهان کیایی «بیه پیش» است. این اثر با شماره ۳۲۲ در تاریخ ۲۱ آبان سال ۱۳۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد در ابتدای خیابان کاشف و روبروی مسجد جامع شهر لاهیجان و حمام گلشن قرار دارد.
این محل در ابتدا مرقد «سید خور کیا» (مقتول در سال ۶۴۷ ه. ق) بود و بقعهای برای او ساخته شد که متصل به مسجد است و پس از آن «سید علی کیا» در سال ۷۹۱ یعنی ۴۴ سال بعد رحلت کرد و در طرف چپ آن حجره، حجرهای دیگر ساختند و وی را در آن به خاک سپردند.
پس از آن ۳۸ سال بعد «رضا کیا» پسر سید علی کیا را در کنار پدرش دفن کردند و چون در همان روز «سید رضی کیا» پادشاه گیلان رحلت کرده بود وی را در همان حجره دفن کردند.
نسبت این سادات به «علی بن حسین»، امام چهارم شیعیان باز میگردد. بخش اصلی بقعه توسط «سید هادی کیا»، فرمانروای تنکابن که برادرانش را در سال ۷۹۱۱ در آن دفن کرد ساخته شده است. دومین تابوتدان قدیمی متعلق به سید رضی کیا، فرمانروای گیلان است که در سال ۸۲۹ هجری قمری درگذشت.
از اینجا این بقعه به نام چهار پادشاهان معروف است چون یکی از آنها سید رضی کیا پادشاه گیلان و سه نفر دیگر از اولیای مشایخ دین بودند و در ایران خصوصاً گیلان مرسوم بود که پیشوایان دین را پادشاه مینامیدند؛ لذا این سه نفر را نیز پادشاه خواندند و بدین جهت نام چهار پادشاه بر این مکان برگزیده شد.
بنابراین بقعه چهار پادشاه مزار ۴ تن از بزرگان لاهیجان بدین ترتیب است:
۱- سید خور کیا ۶۴۷ ه.ق
۲- سید علی حسینی ۷۹۱ ه.ق
۳- سید رضا حسینی ۸۲۹ ه.ق
۴- سید رضی کیا ۸۲۹ ه.ق
البته عدهای دیگر از سادات کیایی نیز در این محل دفن شدهاند.
ویژگیهای معماری و تزئیناتی مسجد چهار پادشاهان
*نقاشی روی دیوار خارجی مسجد چهار پادشاه
*بنای اصلی بقعه به شکل مستطیل با چهار اتاق و ایوان در جهت شمالی است ایوانی به طول ۲۹/۷۴ متر و پهنای ۵/۳۳ متر است.
*ورودی بنا از دو طرف است. بنای اصلی آن در ضلع جنوبی حیاط واقع شدهاست. ایوان بزرگی با شش ستون در ضلع شمالی بنا قرار گرفته، ستونهای آن به ارتفاع ۸۰ سانتیمتر کاشیکاری شده که کاشیهای استفاده شده در این بنا مربوط به دوره قاجاریه است.
*اتاق و ایوان از سفال و ستونها نمایی از سنگ دارند. داخل بقعه تاریک است و این امر بر حالت عرفانی و روحانی آن میافزاید.
*این بنا بامی سفالین دارد و صندوقهای چوبی قبور به زیباترین شکل منبت کاری و گره چینی و متبرک به آیات الهی شدهاند. در ضمن درهای چوبی و قدیمی بقعه به دست هنرمندان به نامی چون علی نجار تبریزی، عبدالکتابخواجکی کرمانی، محمدبن داود کیا و حسین بن علی صالحی جیلانی ساخته شدهاند.
*در حاشیه بالایی ایوان اشعار ترجیح بند محتشم کاشانی به شکل گچبری به خط نستعلیق نوشته شده است. بر روی دیوار ایوان نیز مراسم مذهبی به تصویر درآمده است. در اطراف اتاق سید خورکیا نقاشیهایی زیبا از میدان رزم کربلا و سواران آن حادثه دیده میشود. کاشی کاریهای هفت رنگ و با نقوش گل و مرغ از دیگر زیباییهای این بنا است.
*جالب است بدانید که در نقوش دیوارها از نمادهای مختص گیلان و نقوش دیواری استفاده شده است. در نقوش کاشی کاریهای ایوان نیز از نقوش گیاهی و جانوری الهام گرفته شده است.
*روی صندوقها و درها کتیبههایی دیده میشود که این بقعه را به قرون هفتم تا نهم نسبت میدهند. این بقعه به دوران صفویه مربوط میشود.
*کتیبهها و صندوقها، خوش خط و متعلق به قرن هشتم و اوایل قرن نهم ه.ق است. درهای ورودی چوبی است و کنده کاری دارد. تاریخ کتیبه یکی از آنها ۱۰۱۵ ه.ق است. این مزار دو قرآن قدیمی دارد که به خط کوفی است و چند صفحهای از اول و آخر آن افتادهاست و قرآن دیگر مورخ سال ۸۸۳ ه.ق است. در ضلع شرقی بنای «چهار پادشاه» اتاقی جداگانه وجود دارد که دارای صندوقی چوبی و سنگ قبرهای مرمر زیادی است. بقعه یکی از پادشاهان مربع شکل با چهار صفحه در چهار جهت اصلی و سقف آن صاف و چوبی است. ضریح چوبی بزرگی در وسط آن بقعه نصب شدهاست.
*در بقعه دیگر، دو پادشاه به خاک سپرده شدهاند و دو صندوق چوبی در وسط این اتاق مستطیلی در امتداد یکدیگر قرار دارد که یک صندوق آن دارای منبت کاری بسیار ظریف و کتیبههایی در وسط و دور تا دور آن به خط کوفی است. درب جنوبی این اتاق منبت کاری و دارای کتیبه است. از اتاق کناری آن که کنار مقبره است اکنون به عنوان مسجد استفاده میکنند.