معرفی راستة بالغشائیان Hymenoptera
معرفی راستة بالغشائیان Hymenoptera
راسته بال غشائیان یکی از سودمندترین گروههای حشرات است. این راسته در برگیرنده تعدادی از گونههای پارازیتوئید و شکارگر حشرات است که نقش ارزندهای در ایجاد تعادل جمعیت گونههای مختلف دارد. هم چنین از مهمترین گرده افشانهای گیاهان بوده و تعداد کمی هم گیاهخوار میباشند. این راسته از نظر بیولوژیک و زیست شناسی بسیار متنوع بوده و تعدادی از آنها بصورت انفرادی زندگی میکنند و تعداد دیگری هم دارای زندگی اجتماعی در سطوح مختلف هستند. عالیترین سطح زندگی در برخی از گونههای این راسته مثل زنبورهای خانواده آپیده (Apidae) و زنبور عسل معمولی دیده میشود.
گونههای بالدار زنبورها چهار بال دارند که غشایی بوده و بالهای عقب کوچکتر از بالهای جلویی است و بوسیله قلابهای بسیار ریزی به نام هامولی (Hamuli) به بالهای جلو متصل میشوند و سبب هماهنگ شدن بالهای جلو و عقب به هنگام پرواز میشوند.
زنبورها دارای دگردیسی کامل هستند و شفیره آنها از نوع اکسریت (Exarate) یا آزاد است. در این نوع شفیره شاخک، پاها و بالها آزاد است و بنابراین شبیه به یک حشره کامل مومیایی شده بنظر میرسد. لاروها در تعدادی از زنبورها از نوع اروسیفرم (Eruciform) و در اکثر آنها از نوع ورمیفرم (Vermiform) هستند. لارو اروسیفرم زنبورها که مربوط به زیر راسته سیمفیتا(Symphyta) است از طریق بیش از پنج جفت پای کاذب شکمی یا پرولگ (Proleg) از لارو پروانهها تشخیص داده میشود.
زنبورها به دو دسته تقسیم میشوند که عبارتند از:1. سیمفیتا (Symphyta) 2. آپوکریتا (Apocrita) سیمفیتا (Symphyta)
سیمفیتا (Symphyta)
در زیر راسته سیمفتیا پای عقبی زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بسته دارد بعلاوه یک شکم عریض که به قفسه سینه متصل میشود. اکثر گونههای این زیر راسته گیاهخوار هستند. در حالیکه در زیر راسته آپوکریتا شکم باریک شده و از طریق یک ساقه به قفسه سینه متصل میشود و در بال عقبی، بیش از دو سلول بسته وجود دارد. در ضمن اغلب شکارگر یا پارازیتوئید هستند و کمی هم گیاهخوار میباشند. اکثر گونههای زیر راسته سیمفتیا خانوادههای متعددی در ایران دارند که در ذیل به آنها اشاره میشود:
1. آرژیده (Argidae)
2. پامفیلیده (Pamphilidae)
3. سفیده (Cephidae)
4. تنتتردینیده (Tenthredinidae)
5. زایلیده (Xyelidae)
6. اوروسیده (Orussidae)
بجز گونههای خانواده اوروسیده که پارازتیوئید سوسکهای چوبخوار خانوادههای سرامبیسیده (Cerambicidae) و بپرستیده(Buprestidae) هستند، بقیه خانوادههای این زیر راسته گیاهخوار هستند. مثلاً در خانواده آرژیده گونهای به نام آرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذیه میکند که در شمال ایران انتشار دارد.
در خانواده سفیده گونههایی مانند سفوس سینکتوس(Cephus Cinctuse) و سفوس پیگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذیه میکنند.
در خانواده تنتردینیده (Tenthredinidae) گونههای کالیروآلیماسینا (Caliroa limacina) و هاپلوکامپابویس (Haplocampa brevis) در روی درختان میوه به عنوان آفت مطرح هستند. و از خانواده سریسیده در شمال ایران گونهای به نام سیرکسسا (Sirex sah) بر روی صنوبر و نارون خسارت ایجاد میکند. پس در زیر راسته سیمفتیا بجز تعداد معدودی از خانواده اوروسیده و بقیه خانوادهها عموماً گیاهخوار هستند.
آپوکریتا (Apocrita)
زنبورهای خانواده آپوکریتا به دو دسته تقسیم میشوند:
1. آکولئاتا(Aculeata) ؛ در این گروه تخمریز به نیش تبدیل شده است. نیش یک مکانیزم دفاعی است که برای تزریق سم به بدن طعمه بکار میرود.
2. پارازتیکا (Parasitica) ؛ در این گروه تقریباً اکثریت گونهها تخمریز هستند و در واقع وظیفه تخم ریزی را بر عهده دارند.
از گروه آکولئا تا زنبورهای خانواده وسپیده (Vespidae) دارای زندگی اجتماعی هستند. گونه وپا اورینتالیس(Vepa Orientalis) در این خانواده، یک زنبور قهوهای رنگ بزرگ است. خانوادههای وسپیده و همچنین اسفیسیده (Sphecidae) که دربرگیرنده گونههای انفرادی هستند تقریباً همگی شکارگرند و برای پرورش نوزادشان لارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانهها را شکار میکنند.
همچنین خانوادههای تیفیئیده (Tiphiidae) و اسکولوئیده(Scoliidae) پارازیت لارو کرمهای سفید ریشه، در داخل خاک هستند.
زنبورها چگونه پارازیت کرمهای سفید ریشهای که در خاک فعالیت میکنند، هستند؟
حشرات کامل زنبورها در خاک نرم نفوذ میکنند و بدنبال لارو کرمهای سفید ریشه میگردند. پس از نیش زدن، آنها را فلج کرده و بر روی لارو کرم سفید ریشه تخم میگذارند. بعد از خارج شدن لارو زنبور از داخل تخم، از بدن لارو کرم سفید ریشه تغذیه میکند.
زنبور پمپیلیده (Pompilidae) از گروه آکولئاتا شکارگر بوده و با به نوعی پارازیتوئید عنکبوتها میباشد.
زنبورهای بالا خانواده آپوایدا (Apoidea) از مهمترین گرده افشانهای اختصاصی گیاهان هستند. که در این خانواده، بالا خانوادههای متعددی از جمله خانواده مگاکلیده (Megachilidae) ، آنتوفوریده (Anthophoridae)، آندرنیده (Andernidae)، هالیکتیده (Halictidae) و آپیده (Apidae) در ایران وجود دارند. از مهمترین گرده افشانهای گیاهان هستند و سودی که از این حشرات به انسان میرسد غیر قابل محاسبه است.
زنبورهای گروه پارازتیکا خانوادههای تریکوگراماتیده (Trichogrammatidae)، سیلونیده (Scelionidae) و میماریده (Mymaridae) پارازیتوئید تخم گروههای مختلفی از حشرات میباشند. و در همین گروه خانوادههای براکونیده (Braconidae) و ایکنئومونیده (Ichneumonidae) پارازیتوئید گروههای مختلف حشرات محسوب میشوند.
در خانواده براکونیده زیر خانوادهایی به نام آفیدیئینه (Aphidiinae) وجود دارند که گاهی تحت عنوان خانواده آفیدیئیده (Aphidiidae) از آن نام میبرند که همه گونههای آن پارازیتوئید شتهها و شپشکها هستند.
مهمترین دشمنان طبیعی آفات گلخانهای شامل شتههای خانوادههای انسیرتیده (Encyrtidae)، آفلینیده(Aphelinidae) ، ائولوفیده (Eulophidae) و در مواردی پترومالیده (Pteromalidae) میباشند.
منبع
لينک دائم